Buitensluiten? Uitgesloten!

Samen met een collega nam ik deel aan een congres over pesten waar we het bovenstaande Zweedse filmpje van de organisatie ‘Friends’ zagen. Het filmpje toonde een meisje dat werd buitengesloten op school. Een klein gebaar – gedag zeggen – had een immense betekenis. Het raakte ons enorm.
Het eerste zaadje was geplant voor het thema van de Week Tegen Pesten 2021: Buitensluiten? Uitgesloten!

Iedereen ervaart uitsluiting

We ervaren allemaal in ons leven momenten van uitsluiting. Vraag maar om je heen wanneer iemand zich buitengesloten voelde en we kunnen allemaal voorbeelden noemen: niet uitgenodigd worden voor een verjaardagspartijtje. Of wel op een feestje zijn, maar je toch verloren voelen, omdat iedereen met elkaar kletst en jij geen aansluiting vindt. Ondanks dat dit soort momenten eenzaam voelen, horen ze ook bij het leven. Maar het wordt anders als je structureel wordt genegeerd en hierdoor dagelijks wordt uitgesloten van een groep. Dat laat diepe sporen na.

Verbondenheid is een basisbehoefte

Bij een groep horen, oftewel verbondenheid voelen, is een basisbehoefte van de mens. Deze vindt zijn oorsprong in de oertijd. Om te kunnen overleven had je de groep nodig. Samen zorgde je voor voedsel, voor veiligheid en voor elkaar. Ook al leven we nu in een meer individualistische maatschappij, verbondenheid blijft noodzakelijk voor onze emotionele en fysieke gezondheid. De gevolgen van buitensluiten worden vaak onderschat. Vraag een willekeurige groep mensen of zij liever worden uitgescholden of genegeerd en het merendeel antwoordt genegeerd. Maar volgens de Amerikaanse onderzoeker Kip Williams is buitensluiten net zo erg als pesten, of zelfs nog erger.

“Als je 2 minuten wordt buitengesloten, worden hersendelen
actief die ook actief worden bij fysieke pijn” – Kip Williams

Liever uitgescholden dan genegeerd

Het doet me denken aan een verhaal wat een bekende met mij deelde. Ik noem hem voor het gemak Roel. Roel is tijdens zijn middelbare schoolperiode gepest. Toen hij eindelijk de moed vond om op school te vertellen dat hij werd gepest, hielp zijn leraar hem met de beste bedoelingen. Zijn leraar sprak de pesters aan en dreigde hen te straffen als ze Roel bleven pesten. Het pesten stopte. Wat fijn voor Roel, denk je misschien. Maar er kwam iets voor in de plaats. Roel werd genegeerd, buitengesloten. Niet meer uitgescholden, niet meer getreiterd. In de ogen van de leraar was het probleem opgelost. Hoe het voor Roel was? Roel vertelde mij dat het negeren pijnlijker was dan het pesten. Toen hij gepest werd, werd hij in ieder geval nog gezien, toen deed hij er nog toe. Toen hij werd genegeerd niet meer. Dit verhaal raakte mij ten diepste. Het maakt pijnlijk duidelijk wat uitsluiting met iemand doet.

Het verhaal van Roel staat niet op zichzelf. Helaas is het niet vanzelfsprekend dat iedereen erbij hoort. Leerlingen worden bijvoorbeeld uitgesloten vanwege leeftijd, gender, seksuele oriëntatie, beperking, etniciteit, levensbeschouwing, opvattingen etc. Tegelijkertijd kunnen al dit soort ‘redenen’ ook een manier zijn van de groep om het buitensluiten te rechtvaardigen. Het suggereert dat als je wel voldoet aan de norm, je er weer bij hoort. Maar zo simpel is het vaak niet. Stel je wordt gepest om je haarkleur of kledingkeuze en je verandert dit, dan wordt er weer iets nieuws verzonnen. Er ligt dus iets anders aan ten grondslag, in de meeste gevallen een onveilige groepssfeer.

Een klas is van nature niet veilig

Van nature is een klas geen sociaal veilige omgeving. Het is een kunstmatig en tegennatuurlijk gevormde structuur, stelt Apemanagement. Dat betekent dat je een schooljaar lang aandacht moet besteden aan sociale veiligheid. Afgelopen jaar lag hier vanwege het vele thuisonderwijs een extra uitdaging. Zojuist heb ik in deze blog de noodzaak tot verbinding beschreven. En wat gebeurde er gedurende deze hele coronacrisis? We werden allemaal gedwongen om onze sociale levens te beperken, om ons te houden aan maatregelen die indruisen tegen al onze natuurlijke behoeften. Ook daarin hebben veel volwassenen, jongeren en kinderen gevoelens van uitsluiting ervaren.

Meer dan ooit is het belangrijk om stevig in te zetten op een positief groepsklimaat waar iedereen erbij hoort, een plek heeft en zich welkom voelt. Buitensluiten hoort daar niet bij!

Doe daarom mee aan de Week Tegen Pesten 2021. Wij ondersteunen alle po, vo en mbo scholen met onder andere gratis lesmateriaal, inspirerende masterclasses en de gratis Wij doen mee! Poster. Kijk voor het complete aanbod op www.weektegenpesten.nl.

Marijke van der Zalm – Projectleider Week Tegen Pesten