Let op: Vanwege de kerstvakantie is het Adviespunt gesloten vanaf 20 december 16.00. Maandag 6 januari 2025 zijn wij weer bereikbaar. In geval van een calamiteit zijn de adviseurs van het calamiteitenteam 24/7 bereikbaar.
Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Lynn Louwe is werkzaam als adviseur sociaal veiligheidsbeleid en crisisadviseur van het calamiteitenteam bij Stichting School & Veiligheid.
Bij een van de eerste schoolleiders die ik ooit hoorde vertellen over de calamiteit die hij op zijn school had moeten meemaken, viel me op hoe – járen later – de emotie nog steeds in zijn stem te horen was. Omgaan met een calamiteit is overleven, beleven, herbeleven en doorgaan met leven. De impact van het doormaken van een calamiteit kan groot zijn op iedere betrokkene, ook op de schoolleider: juist die figuur waar iedereen naar kijkt bij een calamiteit.
Het moment na een calamiteit is er chaos. In die chaos moet de schoolleider tal van keuzes maken. Dat dit niet altijd eenvoudig is, is mij de afgelopen jaren heel duidelijk geworden. Ik moet bijvoorbeeld denken aan de schoolleider op wiens school een leerling om het leven kwam door een geweldsincident. Op het moment van overlijden was de leerling in de school en moest daar blijven tijdens het politieonderzoek. De ouders van het slachtoffer wilden uiteraard zo snel mogelijk bij het lichaam van hun kind. Dus de schoolleider zou hen direct informeren als de politie zou aangeven dat het lichaam van het slachtoffer uit de school verplaatst ging worden.
Maar door de sociale media wisten de ouders al eerder dan de schoolleider dat de verplaatsing plaatsvond. Vanaf dat moment wantrouwden zij alles wat de schoolleider deed en zei. De relatie was kapot en bleek niet meer te redden. De pijn die de schoolleider ervoer in deze situatie was jaren daarna, toen hij hierover vertelde, nog op zijn gezicht te lezen. Ik voelde zijn onmacht en verdriet. Hij had dit ook niet zo gewild. Hij had gehandeld op basis van de informatie die voor hem beschikbaar was, maar goede intenties waren niet voldoende om de relatie met de ouders te redden.
Bij een calamiteit hoop je natuurlijk dat je met het crisisteam direct kunt overgaan tot handelen zodat je snel de belangrijkste acties hebt uitgezet. De knop gaat om en je moet aan de slag. De spanning en adrenaline stijgen, je voelt het in je lijf. Een automatische piloot is er niet…
In een andere situatie was dat het moment waarop de vaste contactpersoon van de politie het schoolgebouw binnenkwam. Het was iemand met wie de veiligheidscoördinator, in dit geval, regelmatig contact had en die hij kort daarvoor aan de telefoon had gehad over het schokkende verlies van een collega enkele momenten daarvoor. De geruststelling om op dat moment het gezicht te zien van iemand die steun kon bieden – iemand die niet zomaar een willekeurige hulpverlener was, maar iemand waar al een relatie mee was opgebouwd – spreekt een jaar na de calamiteit nog uit de lichaamstaal van de veiligheidscoördinator. Van alle uniformen op en rond het schoolplein, was zij degene die voor hem een gezicht had.
Een calamiteit heeft impact op emotioneel gebied. Niet alleen door de dilemma’s waarmee je als schoolleider geconfronteerd wordt, maar ook door het feit dat je afhankelijk bent van anderen die de regie voeren, of door processen waar je je naar moet voegen. Ik denk bij dat laatste aan de school waar twee personeelsleden (waaronder de schoolleider) getuigen waren van een geweldsmisdrijf. Terwijl het onderzoek liep, mochten zij niet praten over het misdrijf dat zij hadden gezien. Hierdoor konden ze hun ervaringen niet delen met hun collega’s, die ook aangeslagen waren. Dat isoleerde hen van de rest van het team. Het is niet moeilijk om voor te stellen hoe eenzaam die situatie geweest moet zijn voor de schoolleider.
Op basis van alle ervaringen die ik heb mogen horen, lijkt er bij elke calamiteit wel een moment te zijn waarin je je als schoolleider totaal onmachtig voelt. Bij het omgaan met een calamiteit zijn het de eerste momenten die je door moet zien te komen, op adrenaline, vanuit je professionaliteit, samen met het team, met ketenpartners. Je komt de chaos door op karakter, zou je kunnen zeggen. Maar niet zelden blijkt daarna dat het een enorme impact heeft… Pas dan voel je wat voor aanspraak je op jezelf hebt gedaan. In alle bovenstaande gevallen sprak ik personen die (soms járen later) nog konden vertellen over de calamiteit alsof het gisteren gebeurd was. Elke minuut tot in detail. En al die minuten en uren staan in het geheugen gegrift. De impact van een calamiteit op een schoolleider is niet te onderschatten.
Sociale steun kan in tijden van een calamiteit een grote positieve invloed hebben. De rol van schoolleider gaat dan vaak over het verlenen of organiseren van die steun, maar de schoolleider zelf kan ook steun gebruiken. Ik gun dat alle schoolleiders en zie hierin een rol voor het bestuur. Zij kunnen ruggensteun verlenen, als sparringpartner optreden en de ruimte bieden aan de schoolleider om even op adem te komen.
Omgaan met een calamiteit is ook voor een schoolleider overleven, beleven, herbeleven en doorgaan met leven.
Dit artikel is gekoppeld aan de volgende thema’s
Wij zijn Stichting School & Veiligheid. Wij ondersteunen scholen bij het bevorderen van een sociaal veilig klimaat. Dit doen wij door:
Meld je net als 13.000 anderen aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.
