Let op: Vanwege de kerstvakantie is het Adviespunt gesloten vanaf 20 december 16.00. Maandag 6 januari 2025 zijn wij weer bereikbaar. In geval van een calamiteit zijn de adviseurs van het calamiteitenteam 24/7 bereikbaar.
Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Over de vrijheid van meningsuiting en de grenzen daaraan
Elsemiek Schepers was tot oktober 2023 adviseur Sociale Cohesie & Seksuele Integriteit bij Stichting School & Veiligheid.
Nepnieuws, complotdenkers, maar ook wokeness zorgt het afgelopen jaar voor scherpe meningen on- en offline. Onder het mom van vrijheid van meningsuiting voelt men zich vrij om alles te zeggen. Voor een democratisch land is het cruciaal dat je mag zeggen en schrijven wat je vindt.
Toch is de vrijheid van meningsuiting niet grenzeloos. Je bent namelijk niet de enige die rechten heeft. Alle mensen om jou heen hebben ook rechten en iedereen wil het eigen recht genieten, waardoor rechten ook met elkaar in tegenspraak kunnen komen. Dit kan uitlopen tot dilemma’s, of zelfs conflicten, waarvoor niet altijd pasklare oplossingen zijn. Want onder de vrijheid van meningsuiting vallen ook uitingen die als kwetsend, schokkend of verontrustend kunnen worden ervaren. Hoe ga je daarmee om? Hoe maak je keuzes in het uiten van je mening? Hoe reageer je op een mening die jij schokkend vindt?
Je kunt niet zeggen dat één recht altijd voor de ander gaat. Er is geen hiërarchie aan te brengen. Het is contextafhankelijk, en vraagt in elke nieuwe situatie om opnieuw kijken en nadenken; niet alleen vanuit het eigen belang, maar ook vanuit het belang van de ander. Het is belangrijk dat kinderen en jongeren dit leren en in de praktijk oefenen.
Maatschappelijke discussies bieden momentum om het gesprek met elkaar in de klas op te pakken. Bijvoorbeeld: Wat vinden jouw leerlingen eigenlijk van alle maatregelen rondom het coronavirus? Of hoe denken de leerlingen over de klimaatcrisis en de aanpak ervan? Het geeft een mooie aanleiding om te oefenen in gespreksvoering wanneer zich dilemma’s voordoen rondom meningsverschillen.
Geef ruimte aan je leerlingen om een mening te vormen en kritische vragen te stellen. Maar ga ook met elkaar op zoek naar de ruimte tussen de verschillende meningen; de nuance in het dilemma.
Wijs leerlingen erop dat de mening van een ander is toegestaan, ook al vind jij die mening schokkend of zelfs kwetsend. Praat er met elkaar over waarom iemands mening een ander kan kwetsen en hoe je daarmee om kunt gaan. Bespreek waar de grens ligt in de vrijheid van meningsuiting. Je mening uiten, ook al kan deze kwetsend zijn, is toegestaan. Het is verboden om in het openbaar groepen mensen te beledigen of aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld tegen mensen vanwege hun ras, godsdienst of levensovertuiging, seksuele gerichtheid of handicap (artikel 137c en d).
Er is een verschil tussen persoonlijke wensen en belangen en afwegingen die gemaakt worden voor het maatschappelijk en economisch belang, voor het welzijn van iedereen. Dat is de uitdaging van democratie, waar leerlingen mee moeten leren omgaan.
Als leraar heb je een voorbeeldfunctie. Leerlingen (vooral in primair en voortgezet onderwijs) zijn vaak nog ontvankelijk voor jouw mening als leraar. Bovendien is sprake van een machtsverhouding in de relatie tussen jou en de leerlingen in de klas. Wees je bewust van deze positie op het moment dat er om jouw mening wordt gevraagd. Wat is je bedoeling met het delen van je mening?
In het ene geval kan het waardevol zijn om je mening wél te geven. Je kunt dan uitleggen dat dit jouw mening is, maar dat andere mensen er anders over kunnen denken en dat dat oké is. Je kunt op die manier een voorbeeld zijn in het respecteren van een andere mening.
Een andere keer kan het verstandiger zijn om je terughoudend op te stellen in het delen van jouw mening. Je bent het bijvoorbeeld sterk oneens met een leerling. Dat kan gebeuren, en dat mag ook, maar dit kan zorgen voor een intern gevecht tussen je recht als mens om je uit te spreken en je professionele rol als leraar met een pedagogische opdracht. In dat geval kan het waardevoller zijn (en rust geven) om ruimte te geven aan verschillende meningen, en het licht te schijnen op de nuance.
Soms kan een polariserende discussie oplaaien, waar scherpe meningen recht tegenover elkaar staan. Dan is het juist belangrijk om het middengeluid een podium te geven. Meer hierover lees je in het blog #ikdoehetmiddengeluid.
Zo te zien verschilt het per context op welke houding dit vraagt van jouw als leraar in je pedagogische opdracht.
Worstel je met spanning en discussie in de klas? Volg een gratis teamtraining:
Dit artikel is gekoppeld aan de volgende thema’s
Andere blog artikelen over dit onderwerp.
Kinderen leren om de uitdaging van onze democratie te begrijpen en daarmee om te gaan. Dat is de kern van de burgerschapsopdracht. Kritisch denken stimuleren en kinderen leren om te leren luisteren. De huidige situatie rondom corona biedt daarvoor aanknopingspunten.
Wij zijn Stichting School & Veiligheid. Wij ondersteunen scholen bij het bevorderen van een sociaal veilig klimaat. Dit doen wij door:
Meld je net als 13.000 anderen aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.
