Oplossingsgericht werken

Het nummer Ze huilt maar ze lacht van zangeres Maan is voor mij een heel aangrijpend nummer. Het raakt een onderwerp waar duizenden kinderen en jongeren dagelijks mee worstelen. Waar ik zelf vroeger ook mee heb geworsteld: jezelf zijn. Het is tegenwoordig voor kinderen een steeds grotere opgave om simpelweg jezelf te zijn, met alle invloeden van buitenaf. Om te ontdekken wie je eigenlijk bent, wilt zijn en waar je voor staat. Als je dan ook nog moet omgaan met onveiligheid, zoals bijvoorbeeld pesten, maakt dit het extra ingewikkeld. Natuurlijk kunnen we niet alle drempels en hobbels voor kinderen wegnemen. Kinderen moeten ook leren om drempels over te gaan. Dat geeft ze zelfvertrouwen en maakt hen veerkrachtig. Maar om jezelf te kunnen ontdekken, jezelf te ontwikkelen, moet je je veilig voelen. Dat is een basisvoorwaarde om tot ontwikkeling te komen.

Sociale veiligheid, wat is dat?

Voor scholen ligt er de schone taak om er voor te zorgen dat ieder kind, maar ook iedere onderwijsprofessional zich veilig voelt op school. Om een omgeving te creëren waarin iedereen zich optimaal kan ontwikkelen. Dat betekent dat je moet werken aan sociale veiligheid. Maar wat is sociale veiligheid dan? En hoe doe je dat? Daarvoor neem ik je even mee terug naar het nummer van Maan:

Wat als ze morgen besluit niet te schuilen.
Haar betere ik voor haar ware gezicht te ruilen.
Zullen de vrienden die zij wil vertrouwen.
Nog steeds van haar houden?
Als ze huilt en niet lacht…

Is het antwoord op de vraag eigenlijk niet heel simpel? Betekent sociale veiligheid niet gewoon dat je je ware gezicht mag laten zien? Zonder dat je daarbij bang hoeft te zijn dat je er niet meer bij hoort of dat je niet meer leuk gevonden wordt. Sociale veiligheid gaat voor mij over jezelf kunnen zijn, erbij horen en goed zijn zoals je bent. Het gaat om gezien en gehoord worden. Jezelf vrij kunnen uiten, je mening mogen en durven geven. Fouten mogen maken, daarbij mogen vallen en geholpen worden met opstaan. Maar het gaat ook over zorg dragen voor het welbevinden en de veiligheid van een ander. Binnen School en Veiligheid praten we veel met elkaar over wat nu precies sociale veiligheid is. Het zorgt dat ik regelmatig mooie dingen hoor:

• In een sociaal veilige omgeving is iedereen welkom, maar niet alle gedrag is acceptabel.
• In een sociaal veilige omgeving laat je jezelf en de ander in zijn waarde.
• In een sociaal veilige omgeving zijn leerlingen open, spontaan en speels.
• In een sociaal veilige omgeving maken leerlingen plezier.
• In een sociaal veilige omgeving worden verschillen als waardevol gezien.

Sociale veiligheid: Hoe doe je dat?

Weten wat sociale veiligheid is, is één. Een veilige omgeving creëren is twee. Het begin van het schooljaar is een uitgelezen moment om hier weer vol op in te steken. Deze weken worden in de groepsdynamica de Gouden Weken genoemd. Boaz Bijleveld – schrijver van het boek De Gouden Weken 2.0 – zegt hierover:

“Tijdens deze weken smeed en kneed je het goud dat je in handen hebt, de interactie tussen jou en je leerlingen, voor een fijne sfeer in de groep. Dit zorgt voor een stevig fundament, een heel schooljaar lang.” (Boaz Bijleveld)

Maar waar begin je dan? Daarbij help ik je graag op weg met de eerste stap gebaseerd op de methode van oplossingsgericht werken.

Beschrijf de gewenste toekomst

Als je wilt werken aan sociale veiligheid, moet je weten waar je precies naar toe wilt. Beschrijf de gewenste toekomst en maak dit zo concreet mogelijk. Een mooi hulpmiddel vind ik zelf de schaalvraag. Op een schaal van 1 tot 10 – waarbij 1 staat voor een school die niets doet aan veiligheid en 10 staat voor een school die zo veilig mogelijk is – is het de kunst om eerst een beeld te vormen van wat die 10 dan inhoudt.

“Stel je eens voor dat jouw school optimaal presteert op het gebied van veiligheid, een 10 dus… Wat is dan het eerste wat jou aan deze school zal opvallen? Wat nog meer? Wat daarna?” (Sue Young)

Sue Young schrijft in haar boek Van pesten naar samenwerken dat het doel van het doorvragen is om steeds meer details te achterhalen. Zo wordt steeds concreter hoe je wilt dat de gewenste toekomst er uit ziet. Ditzelfde gesprek kun je als leraar ook in je klas voeren. Stel leerlingen vragen over de gewenste toekomst ten aanzien van de sfeer in de klas. Dit helpt ze om te beschrijven wat zij nodig hebben om zich fijn en veilig te voelen in de groep. Het geeft duidelijkheid over hoe de leerlingen met elkaar om willen gaan en wat voor groep ze graag willen zijn. In haar boek beschrijft Sue Young een aantal voorbeeldvragen:

Stel je voor dat iedereen in deze klas een superleuke week/jaar heeft:

• Hoe zouden jullie je dan gedragen tegenover elkaar?
• Als deze klas op zijn best is, hoe gaan jullie dan met elkaar om?
• Hoe krijgen jullie dit voor elkaar?
• Hoe maakt dit het leren makkelijker?
• Wat zou jij merken als deze klas zo vriendelijk is, als jij wilt dat die is?
• Wat zou het eerste zijn dat ik kon merken?
• Wat zouden andere leraren opmerken waardoor zij kunnen zien dat dit een gelukkige klas is?
• Wat zouden jullie ouders zien en merken, waardoor ze weten dat jullie gelukkig zijn op school?

Met dit soort vragen leg je de focus op wat je wilt bereiken in de klas en ga je uit van de gewenste toekomst. Ik hou van deze vragen omdat het energie en vertrouwen geeft om met elkaar te praten over wat je wilt in plaats van wat je niet wilt. Wat je aandacht geeft dat groeit! Het is misschien een open deur, maar wat is er mis met open deuren? Als het werkt, dan werkt het. En van dat wat werkt moet je meer doen.

Na deze korte introductie in het oplossingsgericht werken neem ik je in de Week Tegen Pesten hier graag nog verder in mee. Zo werken we samen aan wat de kinderen verdienen: de kans om zich te ontwikkelen binnen een veilig en fijn schoolklimaat. Daarin zijn we ‘Samen aan Zet’!