Let op: Vanwege de kerstvakantie is het Adviespunt gesloten vanaf 20 december 16.00. Maandag 6 januari 2025 zijn wij weer bereikbaar. In geval van een calamiteit zijn de adviseurs van het calamiteitenteam 24/7 bereikbaar.
Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Nathalie Vriezelaar is adviseur sociale veiligheidsvraagstukken in het onderwijs, met als taakaccent preventie radicalisering, polarisatie, ondermijning.
De afgelopen tijd is Stichting School & Veiligheid verschillende keren benaderd door studenten van uiteenlopende opleidingen. Allemaal met dezelfde vraag voor hun eindopdracht: “Mogen wij iemand interviewen die kennis heeft van ‘radicalisering in relatie tot het onderwijs’.” In dit soort gevallen ben ik vaak degene die met deze studenten in gesprek gaat. Wat ik hen dan vertel, deel ik graag met jullie in dit blog.
Al meer dan tien jaar houd ik mij bezig met onderwerpen als radicalisering, extremisme en terrorisme. Grootste onderwerpen; omvangrijk in de breedste zin. Ik maakte beleid op deze thema’s voor de Rijksoverheid. Eén van mijn opdrachten was toen om bewustwording van deze materie te vergroten bij onderwijsprofessionals.
Allereerst nam ik de studenten mee terug in de tijd. Voor scholen werden bijvoorbeeld trainingen radicalisering en deskundigheidsdagen ontwikkeld. Allemaal in de context van toen: de dood van Theo van Gogh en Pim Fortuyn, de Hofstadgroep, het Kalifaat. Vervolgens besprak ik de huidige situatie: de val van IS, ‘terugkeerder-situatie’, stevige polarisatie en maatschappelijke onrust, om slechts een paar dingen te noemen.
Naast dit feitelijke verhaal, deelde ik in dit soort gesprekken ook mijn persoonlijke ideeën. Mijn (persoonlijke) drive en missie om met scholen en docenten te praten over deze complexe materie. Want hoe complex de materie is ook is, je kunt je ogen er niet voor sluiten. Wat zich buiten in het groot afspeelt, daar moet je als docent in het klein mee om te zien gaan in het klaslokaal.
Ik vertelde hen dat ik destijds – als rijksambtenaar – op pad ging, om met schoolbestuurders te spreken over de belangrijke rol die het onderwijs hierbij heeft. En om eerlijk te zijn: die gesprekken verliepen niet altijd even soepel. Ik herinner me een gesprek met een schoolbestuurder die een lijstje bijhield. Een lijstje van belangrijke thema’s, zoals loverboys, gezonde school, suïcide enzovoorts. Ze had wel een stuk of tien onderwerpen die allemáál – náást het gewone lesgeven natuurlijk – aan bod moesten komen. En dan kwam ik aan; nóg een onderwerp erbij… Het riep de nodige weerstand op; het belang werd niet echt gevoeld en ze voelde zich niet echt aangesproken.
Ik kan de weerstand en verbazing – achteraf gezien zeker – wel begrijpen. Ik denk dat ik vooral de veiligheidsrisico’s benadrukte; te ‘top-down’ mijn boodschap bracht. Ik vermoed dat ik met te weinig inleving sprak over de belangrijke rol die scholen in het brede palet van ‘voorkomen van’ al spelen.
Nu ik bij School & Veiligheid vanuit een andere positie werk, en mij nog meer in deze onderwerpen heb verdiept, sta ik meer ‘naast’ het onderwijs’. Dat geeft mij de ruimte om mijn boodschap vanuit meer en verschillende gezichtspunten te benaderen. Niet in de laatste plaats vanuit begrip. Er wordt veel van scholen en docenten gevraagd en verwacht en uiteraard staat lesgeven voorop. Maar wél tegen de achtergrond dat onderwijs primair de rol heeft van een ontmoetingsplek.
En van daaruit werken scholen namelijk dagelijks aan democratische vorming, vrijheid, gelijkheid en diversiteit. Met andere woorden: een school is een plek waar leerlingen, leraren en ouders met diverse achtergronden en meningen elkaar ontmoeten, elkaar leren kennen en begrijpen. Hier leren leerlingen; hier ontwikkelen leerlingen hun identiteit en groeien ze op tot verantwoordelijke burgers.
Ik wil maar zeggen: om optimaal te kunnen leren, is het voor een leerling het allerbelangrijkste dat hij zich veilig, vertrouwd en gehoord voelt. Een investering in een goed en oprecht contact tussen leerling en leraar, verdient zich dubbel en dwars terug in een positieve sfeer.
Denk eens terug aan je eigen schooltijd. Welke docent heeft dan de meeste indruk op je gemaakt? In 9 van de 10 gevallen is dat de persoon geweest die impact op je heeft gemaakt door zijn manier van lesgeven en om je ook te vormen en een voorbeeld voor je te zijn.
Ik zie mijn docent geschiedenis nog zo voor me. Ik was bepaald geen uitblinker in het vak en vond het – daarom? – niet interessant. Tot dat jaar waarin ik een docent kreeg die vol overgave, enthousiasme en bevlogenheid zijn lessen gaf. Mijn cijfer steeg van een 4 naar een 9! Zijn passie voor zijn vak wist hij over te brengen en ik vond het vak ook niet meer mee saai maar reuze interessant! Tot op de dag van vandaag denk ik daar wel eens aan terug!
Met andere woorden, je bent als leraar zoveel meer dan je ‘vak’ alleen. Je hebt ook een maatschappelijke opdracht uit te dragen vanwege de vormende taak die het onderwijs heeft. Dit vraagt om inzet van pedagogisch vakmanschap. Enerzijds weten hoe je kennis didactisch goed overbrengt, anderzijds hoe je pedagogisch handelen op de juiste momenten in zet. Weten hoe je de regie houdt en op een professionele manier weet om te gaan met tegenstellingen en botsende waarden. Dit vraagt continue om reflectie en een voortdurende dialoog in de school waar de grens (norm) ligt en waar de ruime en vrijheid (waarden) die je de leerlingen wilt bieden.
Ik ben blij verrast door de aandacht die deze jonge studenten hebben voor deze onderwerpen. Stuk voor stuk geven ze aan dat ze vanuit een persoonlijke interesse en een maatschappelijke betrokkenheid, erover willen schrijven.
De gesprekken eindigde ik altijd met een tegenvraag: “Vind jij dat scholen en docenten kennis en aandacht voor dit perspectief zouden moeten hebben? Of vind jij dat niet nodig?” Telkens opnieuw gaf een student dan aan dat scholen een belangrijke taak en rol hierin hebben. Ik sluit me daarbij aan. In mijn ogen geeft het vak van docent alle ruimte en creativiteit om deze prachtige, waardevolle en belangrijke opdracht te vervullen.
Ik vergelijk het ook wel eens met een wijsheid uit mijn yogales, waarin gezegd wordt “be the posture”. Vanuit jouw innerlijk(e drive) voor de klas staan en weten waarom je doet zoals je doet. Dat geeft kracht en overtuiging. Vanuit wijsheid en inzicht je leerlingen begrenzen in hun gedrag en woorden én tegelijkertijd nieuwsgierig en uitnodigend zijn naar het waarom, daarmee leer je hen een respectvolle dialoog te voeren die niet uitmondt in een conflict. Jongeren het gevoel kunnen geven dat zij ertoe doen. Dat vergt inclusief denken en inclusief zijn actief uitdragen. Vanuit (die) betekenis voor de klas staan, je dat realiseren. Dat je op deze manier, vanuit dit perspectief bewust bezig bent leerlingen te stimuleren hun denkvaardigheden, persoonlijkheid en karakter te ontwikkelen, zodat ze kunnen omgaan met de complexiteit van de huidige wereld en met het onbekende van de toekomstige wereld.
Én op die manier draag je er tevens aan bij dat de voedingsbodem voor radicale en zorgwekkende denkbeelden zo klein mogelijk blijft.
Dit artikel is gekoppeld aan de volgende thema’s
Wij zijn Stichting School & Veiligheid. Wij ondersteunen scholen bij het bevorderen van een sociaal veilig klimaat. Dit doen wij door:
Meld je net als 13.000 anderen aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.
