'Hand erop' - Handen schudden verplicht of niet?

Hoe gaat een onderwijsinstelling om met een vrouwelijk leraar die vanwege haar geloof weigert om mannelijke collega’s en studenten een hand te geven? Of met een vader die een vrouwelijke docent niet met een hand begroet? In dit artikel vind je antwoord op deze vragen.

Respect

Het lijkt of de hand een katalysator is van verschillende culturele en religieuze opvattingen over hoe respectvol met elkaar om te gaan. In de meeste westerse culturen is handen schudden een bekend ritueel. Afspraken en beloften worden bevestigd met ‘de hand erop’. Na een ruzie wordt een nieuwe start gemaakt door elkaar de hand te reiken. Ook als begroeting geven mensen elkaar de hand.

In westerse culturen wordt het ‘elkaar de hand schudden’ gezien als respect betonen. Hierbij wordt geen onderscheid naar sekse gemaakt. Ook in het onderwijs is het geven van een hand een algemeen aanvaard gebruik. In andere culturen is het respectvol als een man een vrouw géén hand geeft. Zo weigerde een student in Amsterdam, na een vakantie in Marokko, om meisjes en vrouwen nog langer een hand te geven. Soms is dat lastig te accepteren, omdat een hand geven niet alleen als gewoonte wordt gezien, maar ook gelijk zou staan aan respect tonen voor de ander.

Handen schudden verplicht?

Kan een school handen schudden verplichten aan docenten, studenten en ouders? Deze vraag is meerdere keren voorgelegd aan het College voor de Rechten van de Mens. Het College is ingesteld op grond van de Wet houdende algemene regels ter bescherming tegen discriminatie op grond van godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, nationaliteit, hetero- of homoseksuele gerichtheid of burgerlijke staat. Artikel 1 1. In deze wet en de daarop berustende bepalingen wordt verstaan onder: a) onderscheid: direct en indirect onderscheid, alsmede de opdracht daartoe; b) direct onderscheid: onderscheid tussen personen op grond van godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, nationaliteit, hetero- of homoseksuele gerichtheid of burgerlijke staat; c) indirect onderscheid: onderscheid op grond van andere hoedanigheden of gedragingen dan die bedoeld in onderdeel b, dat direct onderscheid tot gevolg heeft.Algemene Weg gelijke behandeling uit 1994. De AWGB verplicht tot diversiteit, binnen grenzen die het College trekt. Het College beschermt, bewaakt, belicht en bevordert de mensenrechten in Nederland door onderzoek, advies, voorlichting en het individueel oordelen in het geval van discriminatie. Indien iemand denkt dat er geen sprake is van gelijke behandeling, met andere woorden dat er sprake is van discriminatie dan kan er een klacht worden ingediend bij het College. Zij kijkt waarde neutraal naar het individuele handelen en de functionele eisen van de organisatie of omgeving. Beoefenaren van godsdienst, worden binnen grenzen, beschermd tegen algemeen geldende normen.

‘Respectvol groeten kan ook op andere manieren’

Het College voor de Rechten van de Mens oordeelt dat respectvol groeten ook op andere manieren kan. De wet stelt handen schudden niet verplicht. Op moderne openbare scholen is de praktijk om respect te tonen volgens het College ‘verplicht divers’. Bijvoorbeeld: handen schudden, knikken, licht buigen, zolang de uiting beantwoordt aan de normen respectvol en fatsoenlijk. Het College voor de Rechten van de Mens stelt in haar oordeel dat ‘een vriendelijke hoofdknik en desgewenst uitleg’ ook valt onder de geldende fatsoensnormen.

Het toenmalige kabinet stelde in maart 2011 dat onderwijsgevende personeel dat bij begroetingen onderscheid maakt tussen mannen en vrouwen een verkeerd voorbeeld kan geven. De ministers van Binnenlandse zaken en Onderwijs antwoorden schriftelijk op kamervragen: “Een docent vertegenwoordigt immers de school en de school mag als aanbieder van onderwijs geen verboden man/vrouwonderscheid maken ten opzichte van de onderwijsdeelnemers. [ … ] Verder is het schudden van handen een algemene omgangsvorm waarvan de naleving door de school wenselijk kan worden geacht in verband met een goede voorbereiding op de maatschappij”. Ook veel scholen nemen niet genoegen met het oordeel van het College voor de Rechten van de mens dat respectvol groeten ook op anderen manieren kan.

Hechten aan handen

Onderwijsinstellingen die van mening zijn:

• dat je een hand geeft, omdat dat een gangbare beleefdheidsvorm is;
• dat handen schudden deel uit maakt van de normale omgangsvormen en fatsoensregels en het de taak van de school is om studenten die bij te brengen;
• dat handen schudden bij de gebruikelijke omgangsvormen hoort;
• of die hechten aan de Montessori-pedagogiek

dienen de verplichting tot handen schudden vast te leggen in een school-eigen gedragscode. Een ouder / student gaat door het ondertekenen van deze code akkoord met het geven van een hand als uiting van ‘respect’. Een ouder / student die hierop terugkomt, dient een andere school te zoeken.

Scholen kunnen in dit kader een beroep doen op de vrijheid van onderwijs (artikel 23 van de Grondwet) en artikel 9 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Artikel 9 van het EVRM zegt dat de vrijheid van godsdienst kan worden beperkt als de openbare orde en veiligheid of de goede zeden in het geding zijn.

De school moet wel beseffen dat als de eis tot handen schudden wordt aangevochten door een student, stagiair, personeelslid of ouder, de school de kans loopt aan het kortste eind te trekken. Zoals gezegd, er bestaat geen wettelijke verplichting tot handen schudden!