Voorbij de fragmentatie, op zoek naar samenhang

Er gebeurt van alles dat mogelijk bijdraagt aan bewustwording. Aandacht voor Paarse vrijdag, de dag tegen racisme, internationale vrouwendag, genderneutrale toiletten, et cetera. Daarmee ligt echter het risico van versnippering en goed bedoelde losse initiatieven op de loer. De vraag is hoe je daar als school verbinding en samenhang in aanbrengt, waarmee je werkt aan een inclusief klimaat waar iedereen bij hoort en zich thuis voelt. Daar gaat deze reeks artikelen over.

Als startdocument heeft School & Veiligheid een invalshoek beschreven over Inclusie in het mbo en legt daarmee het verband met sociale veiligheid, het belang van de participatie van studenten, burgerschap en het pedagogische gesprek binnen de gemeenschap die de klas, de opleiding en het ROC met elkaar vormen. Vervolgens is deze visie voorgelegd aan practoren en lectoren, die vanuit hun eigen zienswijze en expertise meer helderheid scheppen in deze constructen. Om handelingsperspectief te scheppen voor onderwijsprofessionals, managers en directeuren. Om samen te kunnen bouwen aan een inclusieve school. ‘Samen zijn wij iedereen’.

Wat wil je studenten meegeven?

Omdat de vraag ‘hoe geven we structureel aandacht aan inclusie’ zo lastig is, kan versnippering van activiteiten in de dagelijkse praktijk het gevolg zijn.
Om samenhang te creëren is het helpend om eerst na te denken wat je als opleiding mee wilt geven aan de studenten. Wat is de bedoeling van onze opleiding, naast het feit dat het belangrijk is om een vakmens te worden en een succesvol student te zijn? De bedoeling van de school hangt als het goed is samen met de onderliggende waarden en de visie op de brede ontwikkeling van de studenten. Gert Biesta spreekt in dit kader over ‘het volwassen worden in deze wereld’. Hij doelt daarmee op de domeinen personificatie en socialisatie, die een ander aspect van de ontwikkeling belichten dan alleen het behalen van een diploma. Wat is de bedoeling van je school met dit ‘volwassen worden in de wereld’? Hoe draag je daar als mbo opleiding aan bij? En vanuit inclusie bekeken: kan en mag de student daar ook zelf in meedenken?

Wanneer de bedoeling van de opleiding duidelijk is; wat je studenten in hun ontwikkeling mee wilt geven, dan wordt het makkelijker om de dagelijkse schoolpraktijk (de leefwereld) met elkaar vorm te geven. De bedoeling geeft richting aan het dagelijkse handelen. Dus als het de bedoeling is dat iedereen mee mag doen in de school en onderdeel is van de gemeenschap, dan kan het niet anders dan dat je dat samen vormgeeft.

Figuur 1. Denken vanuit de bedoeling – Wouter Hart

 

Luister de podcastserie over inclusie op het MBO

De gemeenschap als paraplu

Wat inclusie, diversiteit, burgerschap en sociale veiligheid met elkaar verbindt gaat volgens Stichting School & Veiligheid over de menselijke maat van gezien worden, er mogen zijn en meetellen. Maar ook in actieve vorm: mee mogen doen aan de minisamenleving van de opleiding, de praktijk als oefenplaats én de samenleving in groter verband.

Alles start met een veilig schoolklimaat. Sociale veiligheid is een voorwaarde om tot leren en ontwikkelen te komen. Let wel, we bedoelen hiermee niet dat in een veilig schoolklimaat nooit sprake kan en zal zijn van onveiligheid. Om veiligheid te creëren voor de een, kan het soms even onveilig zijn voor de ander. Maar het gaat erom dat studenten zich in de basis veilig voelen, zich gezien en gehoord voelen en erbij horen. Want dan is er – ook in een minder veilige situatie zoals een hevige discussie of een sociaal conflict – ruimte om te leren, om fouten te mogen maken, om verantwoordelijkheid te nemen en om feedback te geven en te ontvangen. Wanneer je als student gelijkwaardig deel kunt nemen aan de school, waardoor je tot je recht komt en ervaart dat je onderdeel bent van het grotere geheel, dan spreken we over Inclusie.

Inclusie betekent ook zorgen voor de ander. Het gaat niet alleen om het claimen van de ruimte voor jouw wil. Het gaat om met elkaar vorm te geven aan een omgeving waarin iedereen gelijkwaardig tot zijn recht komt. Mensen die wel mee mogen doen maar niet mogen meepraten over de spelregels, voelen zich niet gehoord, ook al is er zogezegd ‘ruimte voor diversiteit op het ROC’. En wanneer mensen wel mee mogen doen en mee mogen praten, maar hun stem structureel niet wordt meegenomen in de besluitvorming, is er sprake van schijninclusie.

Er zijn nog steeds studenten die zich buitengesloten voelen, die proberen zich aan te passen, maar in de knel komen met zichzelf. Studenten die door hun afkomst en opvoeding andere normen, waarden en omgangsvormen hebben dan de grote groep en zich niet gehoord voelen. Dat geldt niet alleen voor studenten, maar net zo goed voor collega’s. In een inclusief klimaat wordt niet alleen geluisterd naar de stem van de meerderheid, maar worden ook degenen die minder zichtbaar zijn of een ander geluid laten horen actief uitgenodigd om hun stem te laten horen.

Inclusie betekent niet dat iedereen maar kan doen en laten wat hij wil en dat elk gedrag wordt getolereerd. Je zult met elkaar de norm en de grens telkens opnieuw moeten bepalen. Een situatie creëren die voor alle partijen prettig en comfortabel is, vraagt om een nieuwsgierige houding van studenten en docenten; nieuwsgierigheid naar zichzelf én nieuwsgierigheid naar de ander. Want als je weet wie je zelf bent, is het ook gemakkelijker om ruimte te geven aan een ander.

Participatie

Studentparticipatie in het onderwijs kan plaatsvinden op diverse niveaus. (Zie figuur 2 – studentenbetrokkenheid en participatie). Uit onderzoek blijkt dat als je mensen actief betrekt en uitnodigt om mee te praten, ze ervaren dat ze erbij horen en tot hun recht komen.

Meedoen, meedenken en meebeslissen van studenten, op klas-,opleidings- of ROC-niveau is een sleutelbegrip voor inclusie in de gemeenschap die de school vormt. Studentparticipatie; niet alleen voor een enkeling via de formele weg zoals een Medezeggenschapsraad of landelijke jongerenorganisaties, maar voor iedereen die onderdeel is van de gemeenschap. De mbo-instelling een democratische cultuur geven, naast de specifieke lessen burgerschap, bereidt ook voor op je rol als burger.

Wanneer er sprake is van een gemeenschap waarin de participanten (studenten & onderwijsprofessionals) vormgeven aan een gedeelde ambitie, ontstaat er een gemeenschap waarin iedereen zich verantwoordelijk voelt voor de kwaliteit ervan. Met elkaar worden de standaarden gemaakt over wat wenselijk en niet wenselijk gedrag is. Waarin pesten en discriminatie niet getolereerd wordt, en die norm ook zichtbaar wordt nageleefd.

Figuur 2. Studentbetrokkenheid en participatie – vrij naar Cees de Wit, 2019.

Het belang van het pedagogische gesprek

Om studentparticipatie goed vorm te geven en te werken aan een inclusief en veilig klimaat is het pedagogische contact een voorwaarde. Het contact maken en onderhouden met elkaar. Het elkaar (leren) kennen, naar elkaar luisteren en elkaar weten te vinden. Ken jij het verhaal en het perspectief van alle studenten? Nodig je alle studenten uit om zich te laten horen en luister je daar vervolgens ook naar? Daar moet ruimte voor gemaakt worden.
Door voorrang te geven aan het alledaagse pedagogische contact van docent naar student, ontstaat er ruimte voor studenten om tot leren en ontwikkelen te komen. Dit vormt de basis om richting te geven aan de verschillende maatschappelijke vraagstukken die er leven bij studenten, onderwijsprofessionals en de maatschappij.

Lees hier het artikel van Carm Barten als antwoord op bovenstaande visie.

Diversiteit als Pedagogisch Bestanddeel – Carm Barten

Lees hier het artikel van Birgit Pfeifer als antwoord op bovenstaande visie.

Verschillen waarderen – Birgit Pfeifer

Lees hier het artikel van Hessel Nieuwelink als antwoord op bovenstaande visie.

Hoe verhouden burgerschapsonderwijs en inclusie zich tot elkaar – Hessel Nieuwelink

Lees hier het artikel van Barbra Bos en Carien Verhoeff als antwoord op bovenstaande visie.

Student Voice van Barbra Bos en Carien Verhoeff

Tot slot

Inclusie en gebruik kunnen maken van de diversiteit van mensen biedt kansen om het onderwijs beter, kleurrijker en krachtiger te maken. Het blijft een zoektocht hoe je dat als onderwijsprofessional, samen met je team en studenten vormgeeft.
De website inclusiefmbo.nl en de campagne ‘Samen zijn we iedereen’ biedt handvatten, inspiratie, ervaringen en inzichten om inclusie op de agenda te zetten én samen een inclusief klimaat te realiseren.

Kijk voor meer info op inclusiefmbo.nl