Polarisatie in de klas: Hoe blijf je in verbinding?

Sjoukje Mos, adviseur inclusief schoolklimaat bij School & Veiligheid: “Dit is een hele belangrijke vraag, omdat het inderdaad erg lastig kan zijn om hierin te bepalen wat je eigen positie is. Zeker als je zelf ook een sterke mening hebt, of wanneer het onderwerp raakt aan je eigen identiteit. Daarnaast zullen de leerlingen of studenten met een sterke mening ook steviger van zich laten horen, en ben je vooral bezig met de uitersten in het gesprek en niet zozeer met de groep die zich stilhoudt. En dat is natuurlijk jammer!”

“Ik hoor studenten vaak zeggen dat ze toch biologieleraar worden, dus waarom zouden ze het dan over discriminatie of uitsluiting hebben? Maar al die maatschappelijke issues vind je in de klas, die beperken zich niet tot een schoolvak. Een discussie kan overal opkomen. Ik vind dat elke leraar deze thematiek bespreekbaar moet kunnen maken en een discussie in goede banen moet kunnen leiden”.

Liena van Loenen, lerarenopleider Biologie (Jubileummagazine School & Veiligheid)

Hoog oplopende gemoederen

Mücan Benli, lerarenopleider aan de Fontys Lerarenopleiding GZW in Tilburg, kan hierover meepraten. Ze vertelt:

“Tijdens de voorbereidingen voor een studiereis naar Istanbul (voor HBO voltijd studenten), stak een student de hand op en ik gaf haar de beurt omdat ik dacht dat ze een vraag had. Ze gaf aan dat ze niet mee wilde gaan op deze trip omdat de bestemming een Islamitisch land was en ze moslims haatte (haar letterlijke woorden). Vervolgens keerde bijna de hele klas zich tegen haar en de gemoederen liepen hoog op. Ik heb toen in moeten grijpen en de discussie stopgezet en de student uitgenodigd om dit één op één met mij te bespreken. Het bijzondere aan deze situatie is bovendien dat ze wist dat ik als haar docent ook moslim ben”.

“In ons vervolggesprek heb ik haar niet de les gelezen maar alleen vragen gesteld over haar motivatie voor dit standpunt en haar gewezen op haar toekomstige rol. Ik heb steeds aangegeven dat ik haar als persoon niet afwijs maar dat een dergelijke houding en gedachtengoed niet wenselijk is in een klas. En dat voor mijn gevoel een kind in haar toekomstige klas met zo’n achtergrond meteen op achterstand staat in de relatie”.

“Uiteindelijk is de hele studiereis door veiligheidsredenen niet doorgegaan maar daarna had ik het gevoel dat deze student mij steeds opzocht voor een gesprek. Ik ben heel blij dat het me gelukt is om op een neutrale, professionele manier te reageren, maar het raakte me wel natuurlijk. Achteraf bezien had ik graag rustig, samen met de klas, een dialoog hierover willen aangaan. Ik realiseer me dat ik daar iets heb laten liggen”.

Basisvoorwaarden

Soms lopen de gemoederen inderdaad zo hoog op dat het stopzetten van de discussie de beste beslissing is. Het is dan beter om er op een ander moment, goed voorbereid, met de klas op terug te komen.

Sjoukje: “Het is mooi hoe Mücan apart met deze student in gesprek is gegaan. Dat zij daarbij haar persoonlijke betrokkenheid bij het onderwerp kon parkeren en vooral onderzocht hoe de student bij haar mening kwam en op de impact ervan heeft gewezen. Dat is een basisvoorwaarde voor het voeren van gesprekken over soms uitdagende onderwerpen in de klas: Wees je ervan bewust dat jij zelf ook niet neutraal bentOntdek meer in de module ‘Omgaan met verschillen’ in de e-learning Gezonde relaties & seksualiteit. Jij hebt je eigen achtergrond, je eigen normen en overtuigingen. Welke zijn die? Hoe denk je zelf over dit onderwerp?

Ga vervolgens bij jezelf te rade: zou jij zelf verschillende kanten van het betreffende onderwerp kunnen begrijpen en belichten? Het vraagt dus om inleving in beide/alle standpunten. Dan kun je bewust een rol kiezenWil je als gespreksleider bijvoorbeeld het gesprek tussen leerlingen of studenten faciliteren? Of wil je juist prikkelen en uitlokken? Zorg er wel voor dat van tevoren duidelijk is welke rol je hebt. in deze groepsdynamiek zonder olie op het vuur te gooien”.

Wees je ervan bewust dat jij zelf ook niet neutraal bent. Dat is een basisvoorwaarde voor het voeren van gesprekken over uitdagende onderwerpen.

De rol van burgemeester

Om te illustreren hoe je je in de klas kunt opstellen, vergelijken we jouw rol vaak met die van een burgemeester voor diens stad:

1. Een burgemeester staat voor elke groep in de stad, wil dat de bewoners vreedzaam samen kunnen leven. Iedereen heeft daarin recht op een eigen mening. Je zorgt dat het veilig is door het toezien op bijvoorbeeld de wet (op school zijn dat de schoolregels of klassenafspraken).
2. Een goede burgemeester verdiept zich in de achtergrond van de groepen die in de stad wonen, om te begrijpen wat er bij ze leeft, en welke behoeften er zijn. Zo geldt dat ook voor de klas: je verbindt je met je leerlingen, verdiept je in hun leefwereld en bouwt een band op. Hierdoor creëer je een veilige omgeving waarin leerlingen zich makkelijker uitspreken. Alle meningen mogen naast elkaar bestaan in de klas, maar er zijn ook grenzen aan de vrijheid van meningsuiting. Je ziet er als leraar op toe dat er niet wordt gediscrimineerd of buitengesloten, dat er geen haat wordt gezaaid of opgeroepen wordt tot geweld (artikel 1 van de grondwet).

Mocht er wel sprake zijn van onveilige of respectloze meningen en uitspraken, dan moet zo’n uitspraak altijd worden begrensdLees hoe je kunt begrenzen en toch in verbinding kunt blijven, zonder het contact te verliezen. Stel na het begrenzen dus altijd een vraag om erachter te komen wat er speelt dat er zo’n opmerking wordt gemaakt.

Alle meningen mogen naast elkaar bestaan in de klas, maar er zijn grenzen aan de vrijheid van meningsuiting

Gestructureerd gesprek in stappen

Sjoukje: “Als je een polariserend onderwerp in de klas wilt bespreken is het raadzaam om dit gestructureerd te doen, in stappen. Zo weet je zeker dat alle leerlingen/studenten aan bod komen, en niet alleen de sterkste meningen”.

1. Vraag bijvoorbeeld eerst wat de klas nodig heeft om een goed gesprek te voeren.
2. Stel de afspraken samen vast en houdt elkaar eraan.
3. Inventariseer de voorkennis over het onderwerp: wat weten we er eigenlijk van? En bij het in kaart brengen van meningen vraag je: “Welke 5 meningen ken je hierover in Nederland?” in plaats van direct iemands mening te vragen. Zo is de kans op botsingen kleiner.
4. Behandel verschillende meningen altijd gescheiden, en niet door elkaar. Zo vergroot je de kans op inleving.
5. Aan het einde van het gesprek bespreek je altijd na hoe het gesprek ging. Hoe gingen we om met verschillende meningen? Wat kunnen we de volgende keer nog beter doen?

Toegewijde onpartijdigheid

Sjoukje: “We weten uit onderzoek dat het onmogelijk is om neutraal te zijn als het gaat om beladen onderwerpen. Ook al houd je je mening voor je, toch voelen leerlingen en studenten vaak aan hoe je erover denkt. Daarom is een meer haalbare houding die van ‘toegewijde onpartijdigheid’. Dit wil zeggen dat je alle standpunten belicht, en van alle meningen de voor- en nadelen kan laten zien. Als er wordt gevraagd naar jouw meningMeer lezen over het al dan niet delen van jouw eigen mening, en hoe dan?, kun je die best geven, want jij bent net zo goed onderdeel van de democratie. Maar daarbij zou het extra sterk zijn als je van je eigen standpunt ook aan kunt geven welke schaduwkanten dit zou kunnen hebben”.