Ronselpraktijken rond scholen

Deze ronselpraktijken komen voor in alle onderwijslagen, van het primair tot aan het voortgezet- en middelbaar beroeps- onderwijs. Naast dat criminelen jongeren ronselen voor criminele uitbuiting, kunnen jongeren ook worden geronseld voor seksuele uitbuiting (loverboyproblematiek). Ronselen of rekruteren kan ook voorkomen in een andere context, namelijk door gewelddadige extremistische bewegingen.

Wat zijn ronselpraktijken?

Uitbuiting
Of we nu spreken over criminele uitbuiting of seksuele uitbuiting, in al deze gevallen is er sprake van een situatie waarbij een jongere wordt uitgebuit. We spreken van uitbuiting wanneer iemand met een bepaalde machtspositie maakt gebruik van een jongere voor diens eigen gewin. Jongeren die worden uitgebuit, zijn vaak al kwetsbaar, bijvoorbeeld omdat zij een licht verstandelijke beperking hebben of kampen met psychische problemen. De personen die deze jongeren ronselen, zoeken hen hier dan ook op uit.

(Online) Rekrutering
Gewelddadige extremisten (zoals bijvoorbeeld de jihadistisch ideologie of de rechtsextremistische ideologie) beschouwen het internet en sociale media als een cruciaal communicatiemiddel voor het bewust verspreiden van hun ideologie. Sociale media is niet meer uit ons leven te denken. Iedereen, maar veelal jongeren zijn vaak urenlang actief op internet. Een leerling kan zowel offline als online in aanraking komen met deze radicale propaganda. Met name leerlingen die zoeken naar betekenis, identiteit, rechtvaardigheid of sensatie kunnen hiervoor ontvankelijk zijn. Met behulp van internet kan een proces ingang gezet worden waarbij ideologievorming, ideologieversterking en ideologische indoctrinatie plaatsvindt. Er wordt bewust gewerkt aan het vormen van een sterke afkeer tegen de samenleving en actieve onverdraagzaamheid naar andere bevolkingsgroepen. Deze propagandasites bieden een uitgelezen plaats om kwetsbare jongeren te rekruteren en mee te trekken in een radicaliseringsproces.

Uit het zicht

Deze ronselpraktijken voltrekken zich buiten de directe waarneming van docenten of onderwijsondersteunend personeel. Leerlingen of studenten worden opgewacht op of rond het schoolplein, buiten het toezicht van de school. Ook online worden jongeren geronseld – bijvoorbeeld via Instagram of Telegram. Soms worden jongeren die geronseld zijn ook weer ingezet om andere jongeren te ronselen. Dit vergroot de anonimiteit van de “echte” dader én brengt de ronselpraktijken letterlijk de school in.

Wat kan de school preventief doen?

Controleren
Preventie bestaat voor een belangrijk deel uit het minimaliseren van de anonimiteit in de school en de directe omgeving daarvan. Op grote scholen is dat soms lastig, zeker wanneer er geen toegangscontrole is. Dit risico neemt momenteel toe omdat controles steeds vaker worden afgeschaft. Het is daarom goed om duidelijke afspraken te maken:

• Zorg voor actief toezicht op het schoolplein en in de omgeving van de school.
• Maak afspraken over het surveillancegebied.
• Signaleer opmerkelijke gedrag in aanwezigheid van ‘onbekenden’ en maak contact met die onbekenden.
• Deel vermoedens van criminele contacten met collega’s binnen de school.
• Zorg voor een overlegstructuur waarbinnen duidelijk is welke collega’s dat zijn.

Informeren van leerlingen of studenten
Preventie zit ook in aandacht binnen het onderwijsaanbod voor het risico van ronselaars en hun manier van werken. Besteed in lessen burgerschap en maatschappijleer aandacht aan het inschatten van betrouwbaarheid en een kritische houding bij ‘te mooi om waar te zijn’. Eventueel kun je externe deskundigen en ervaringsdeskundigen inschakelen bij deze lessenBijvoorbeeld de voorlichting van Halt: De kosten van snel geld verdienen..

Betrekken van ouders
Ouders kunnen een belangrijke rol spelen bij het terugdringen en aanpakken van (be)dreiging. Studenten vertellen soms thuis wat ze zien op school en welke vermoedens ze hebben. Wanneer ouders de weg naar school weten te vinden om dergelijke signalen te delen, dan nemen de signaleringsmogelijkheden en de kansen voor begeleiding toe. In dit kader moet niet gedacht worden aan een soort ‘kliklijn’. De signalen moeten geanonimiseerd gedeeld kunnen worden. De school moet die signalen dan matchen met andere signalen.

• Maak ouders duidelijk waar en wanneer ze terecht kunnen met signalen over illegale praktijken op en rond de school.
• Schep gelegenheid om met ouders van gedachten te wisselen over het schoolbeleid rond verschillende ‘gevoelige’ thema’s zoals drugsgebruik, ronselpraktijken en sexting.
• Maak voor ouders en studenten transparant (in de schoolgids of op de website) hoe en wanneer de school samenwerkt met partijen in de zorg en politie/justitie.

Wat kan de school proactief doen?

Signaleren van afwijkend gedrag
De pedagogische verantwoordelijkheid van de school stopt niet bij de uitgang van de klas of de voordeur van de school. Van scholen mag worden verwacht dat ze beschikken over (proportionele) deskundigheid in het signaleren van afwijkend in de schoolomgeving. Het delen van signalen met relevante partners hoort daarbij. De primaire taak van de school is goed onderwijs. Daarnaast hebben alle medewerkers de plicht om (net als iedere burger) te signaleren en te reageren wanneer er sprake is van dreiging voor personen of de maatschappij.

• Bespreek in het team hoe om te gaan met signalen van dreiging rond specifieke studenten of leerlingen of de maatschappij in brede zin.
• Controleer of de bestaande afspraken over opschalen bij ongewenst gedrag ook in deze situatie volstaan.
• Maak aan iedereen binnen de school die ermee te maken heeft duidelijk, dat in het geval van dreiging rond een persoon (in juridische taal wanneer een vitaal belang van betrokkene in het geding is) persoonsgegevens gedeeld mogen worden met relevante partijen. Binnen de privacywetgeving is hier ruimte voor.
• Communiceer zorgvuldig met partnerorganisatiesMeer informatie in het artikel: Politie als partner in schoolveiligheid. als het over specifieke studenten of leerlingen gaat. Een onterechte beschuldiging kan grote schade veroorzaken in de relatie studenten-ouders en school.
• De politie kan de ongewenste bezoekers bekeuren (in verband met overtreding van het toegangsverbod of lokaalvredebreuk) en volgens verwijderen.
• Vanuit de school kan een melding gemaakt worden van het vermoeden dat een student of leerling slachtoffer is geworden van (criminele) uitbuiting. Als blijkt dat er voldoende (aantoonbare) bewijzen zijn, kan de politie op basis van deze melding overgaan tot ambtshalve vervolging.
• Doorgaans is er (nog) geen sprake van een ‘vastgesteld strafbaar feit’ maar slechts een vermoeden van.

Neem tijdig contact op met de contactpersoon bij de politie. Als er nog geen vaste contactpersoon is, regel dat dan op korte termijn.

Blijf in contact met de betrokken student of leerling

De student zelf is waarschijnlijk het beste aangrijpingspunt om als school actie te ondernemen. Wees alert op veranderingen in gedrag, merk afwezigheid op, trek de reden van afwezigheid na, toon interesse en maak contact. Het zijn allemaal instrumenten om een student die ‘in de knel’ dreigt te komen te bereiken en mogelijk te helpen. Gebruik deze mogelijkheden, zeker als er sprake is van meerdere signalen uit verschillende hoeken.

• Ga in gesprek met de student als je een ‘niet-pluisgevoelGebruik hiervoor het Niet-pluisinstrument.’ hebt.
• Bespreek met deze student wat je hebt gezien en welke vraagtekens dat oproept.
• Toon interesse en betrokkenheid en blijf ver van beschuldigingen (hoe impliciet ook).
• Toegeven dat je gechanteerd wordt draagt een enorm risico in zich. Het zal dus vaak tijd kosten voordat het werkelijke verhaal op tafel komt. Neem dus de tijd.
• Leg de verbinding met de zorgstructuur. Bijvoorbeeld door te checken of een student ook al besproken is in het Zorg en Adviesteam (ZAT) of de zorg coördinator.
• Leg de reden van bespreking in het ZAT vast in het begeleidingsdossier.