Sexting en ongewenste verspreiding van beelden

Reageren op een incident rondom ongewenste sexting

• Toon begrip en vraag waar het slachtoffer behoefte aan heeft.
• Geef slachtoffers niet de schuld. Veroordeel hen niet. Er zijn voorbeelden bekend waarbij het slachtoffer buddy’s krijgt voor extra (sociale) steun.
• Bespreek met het slachtoffer of de ouders worden geïnformeerd en zo ja, hoe. Houd er rekening mee dat een leerling bang kan zijn voor de reactie van de ouders, en toon daar begrip voor. In sommige gezinnen kan mogelijk sprake zijn van eerwraak of verstoting door de familie. Ook kunnen ouders van schrik ‘onhandig’ reageren.
• Het informatierecht geldt als het welzijn van de leerling in het geding is en de leerling 16 jaar of jonger is. Je mag dan, ook zonder toestemming van de leerling, de ouders informeren. Wees je er daarbij wel van bewust dat dit invloed kan hebben op de (vertrouwens)relatie tussen de leerling en de ouders. De veiligheid van het slachtoffer staat altijd voorop.
• Bestraf de personen die de beelden doorsturen en liken (plegers). Spreek omstanders aan op hun gedrag. Of dit wel of niet klassikaal gebeurt kan goed in overleg met het slachtoffer afgestemd worden.
• Overweeg samen met (ouders van) het slachtoffer of er aangifte gedaan wordt. De wens en de veiligheid van het slachtoffer spelen een belangrijke rol in deze afweging. Ook kun je de schoolcontactpersoon bij de politie om raad vragen.
• Lees meer in het artikel ‘Leerlingen en sociale media in het vo, wat te doen als het mis gaat’. 

Incidenten voorkomen

Leerlingen en studenten die ongevraagd sexy beelden of naaktfoto’s doorsturen, dienen inzicht te krijgen in de gevolgen hiervan. Zij hebben vaak geen idee wat slachtoffers van ongevraagde sexting meemaken.

Mediawijsheid en seksuele ontwikkeling staan niet los van elkaar. Bespreek de leuke kanten en kansen van sociale media in het verkennen van seksualiteit, en ook de beperkingen. Gesprekken en lessen over mediawijsheid zijn er bij voorkeur op gericht dat leerlingen en studenten leren om online respectvol met elkaar om te gaan. Een school kan bijdragen aan deze bewustwording door bijvoorbeeld interactief theaterOp de website Seksuelevorming.nl vind je een overzicht van theatervoorstellingen en gastlessen. als les aan te bieden. Ook  filmpjes  kunnen aanleiding zijn tot een gesprek in de klas over de gevolgen van verspreiding. In deze ‘leerfilmpjes’ kunnen leerlingen ingrijpen in de situatie.

• Het grootste leereffect bereik je met spontane klasgesprekken naar aanleiding van vragen of opmerkingen van leerlingen, of naar aanleiding van een incident rondom het ongevraagd doorsturen van seksuele beelden.
• Investeer ook in lessen over seksualiteit en bied diverse interventies aan. Leerlingen leren op verschillende manieren. Een divers aanbod bereikt meer leerlingen.
• Neem interventies geïntegreerd op in het bestaande lesaanbod.
• Borg deze preventieve maatregelen ook vanuit een algemene aanpak om seksueel grensoverschrijdend gedrag (sgg) te voorkomen en er professioneel mee om te gaan als het wel mis gaat. Voor bestuurders hebben we daarvoor de leidraad ‘Zo klein als mogelijk, zo groot als nodig’. Om het beleid direct praktisch op orde te brengen hebben voor schoolleiders de SGG-preventietool ontwikkeld.

Uitgangspunten omgaan-met-sexting

Door de manier waarop je binnen de school spreekt over seksualiteit en sexting, en door bijvoorbeeld posters die er hangen, draag je een bepaalde boodschap uit aan de leerlingen. Het kan voorkomen dat er binnen een team verschillende opvattingen zijn, maar idealiter is er een schoolbreed gedragen visie over het gebruik van sociale media en het praten over seksualiteit en het omgaan met sexting. Denk daarbij aan de volgende uitgangspunten:

• Maak duidelijk dat het niet perse ‘dom’ is om een foto of filmpje van jezelf te maken. Leer de leerlingen wel hoe ze eventuele effecten en gevolgen kunnen inschatten. Als je altijd hebt gezegd dat het dom is als iemand een sexy foto van zichzelf maakt en verstuurt, zeg je automatisch dat het diens eigen schuld is als het mis gaat. Dit verhoogt de drempel voor een slachtoffer om te praten over het gebeurde en hulp in te schakelen.
• Niet dóórsturen is de boodschap. Je kunt leerlingen hierbij bijvoorbeeld aanspreken op empathie (‘Hoe zou jij het vinden als het bij jouw broertje of zusje zou gebeuren?’). Of je vraagt door op motieven voor het doorsturen en benoemt mogelijke redenen (‘Deed je het omdat je boos was? Verwachten je vrienden dit van je?’). Meer motieven om beelden door te sturen vind je in het onderzoek:  Sharing is caring? (2018).
• Zet seksuele integriteitWerken aan seksuele integriteit op school – met eigen tabbladen voor po, vo en mbo. op de schoolagenda. Daarmee werk je aan respectvol, bewust en verantwoordelijk omgaan met eigen en andermans seksualiteit. Dit helpt in het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag op school.
• Stem in het primair onderwijs af met ouders over de regels en sancties voor gebruik van sociale media.

Victim blaming
Door te verkondigen dat je geen sexy foto’s van jezelf moet maken, geef je het slachtoffer van ongewenste sexting de schuld. Dit draagt niet bij aan het herstel van het slachtoffer. Juist het doorsturen moet ontmoedigd worden, niet het ontdekken van de eigen seksualiteit door middel van online seksueel gedrag.

Een derde van de jongens legt de schuld van het ongewenst doorsturen van sexy beelden bij degene die dit beeld heeft gemaakt – en niet bij degene die dit beeld ongevraagd heeft doorgestuurd. Van de meiden zegt ook 14% dat het ‘je eigen schuld is als er naaktbeelden van jou online komen’. (Bron: Seks onder je 25e, zie volgende paragraaf: ‘Wat is sexting?’)

Hoe onbedoeld en ongemeend ook, victim blaming heeft schadelijke effecten en kan het herstel vertragen. Leer hoe je victim blaming voorkomt via de website van slachtofferhulp.

Wat is sexting?

Sexting is het online uitwisselen van sexy beeldmateriaal. Dit is onderdeel van gezond seksueel gedrag. Jongeren experimenteren met hun gedrag en seksualiteit. Door de grote aanwezigheid van digitale media in het leven van jongeren gebeurt dat logischerwijs ook op sociale media.

Uit het onderzoek Seks onder je 25e  (2024) blijkt dat 15% van de jongeren sexy beelden van zichzelf verstuurt.Hierbij gaat het om 20.500 jongeren van 13 t/m 24 jaar die in 2022 en 2023 vragen beantwoordden over de periode van de voorgaande zes maanden. In die periode stuurde 13% van hen een naaktfoto of een seksfilmpje van zichzelf naar anderen (dat is dus iets explicieter dan ‘sexy beelden’).
 Sexting wordt meestal met toestemming en vrijwillig gedaan. Jongeren vinden het leuk en spannend om deze beelden te maken en/of te bekijken. Zij weten zich over het algemeen goed te beschermen tegen online risico’s.

• Van de meiden zegt 4% gedwongen te zijn om een naaktfoto of -filmpje te versturen; 1% van de jongens werd hiertoe gedwongen.
• Jongeren gaven ook toe dat ze ongevraagd sexy beeldmateriaal doorstuurden: 4% van de jongens en 2% van de meiden.
• Ongevraagd een naaktfoto- of filmpje ontvangen overkwam 25% van de meiden en 11% van de jongens. (Van de meiden tussen 13 en 18 jaar geeft zelfs eenderde aan ongewenste blootfoto’s te krijgen.)

Schrik er niet van als kinderen van 10 tot 13 jaar beginnen te experimenteren met uitdagend gedrag. Dit hoort bij hun ontwikkelingArtikel: ‘Seksueel gedrag van leerlingen in het po’, ook al zijn ze zich meestal (nog) niet bewust van het erotische effect dat dit kan hebben. Legitimeren, uitleggen en indien nodig begrenzen van experimenteergedrag, zijn in het belang van de leerling.

Het zonder toestemming doorsturen van seksueel getinte beelden – of deze ongevraagd online plaatsen – is in sommige gevallen wraakporno, shame-sexting of sextortionOngewenste sexting: Het ongevraagd doorsturen van seksueel getinte foto’s, video’s en berichtjes en óók het ongevraagd ontvangen van seksueel materiaal.
Shame sexting: Het ongevraagd verspreiden van naaktbeelden met als doel het slachtoffer te beschamen en te pesten. Ook wraakporno valt hieronder. Het doorsturen van seksueel getinte naaktbeelden van minderjarigen is strafbaar. Het kan in sommige gevallen gezien worden als verspreiding van kinderporno.
sextortion: naaktbeelden worden gebruikt als chantage- en dwangmiddel om geld los te krijgen of het slachtoffer seksuele handelingen te laten verrichten.  .

Gevolgen voor slachtoffers

De gevolgen voor slachtoffers van ongevraagde sexting kunnen zeer groot zijn, zeker in het geval van wraakporno, shamesexting of sextorion. Slachtoffers krijgen vaak gevoelens van schaamte, durven soms niet meer naar school of hebben last van ‘reputatieschade’.

Iemand die online seksueel geweld heeft meegemaakt kan dezelfde gevolgen ervaren als iemand die fysiek seksueel geweld heeft meegemaakt. Zo kun je bijvoorbeeld last krijgen van lichamelijke en geestelijk klachten, zoals een depressie of een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Daarom is het belangrijk om hulp te zoeken. Stap één is: praat over wat je hebt meegemaakt.^bron

Maar er zijn ook gevallen bekend van leerlingen die zeggen het niet zo erg te vinden, of er laconiek over doen. Waak in dat geval voor de eventuele neiging om de leerling een probleem aan te praten of de ernst van de situatie in te willen laten zien. 

Kaders voor experimenteren

In het ontdekken van de eigen seksualiteit leren jongeren ook respect voor zichzelf te hebben. Uit respect voor zichzelf en de eigen seksualiteit leren ze wat ze wel en niet online versturen en naar wie wel en wie niet. Daar hoort experimenteren bij.

Degenen die ongevraagd seksuele beelden doorsturen zijn vaak leeftijdsgenootjes en pubers, die aan het experimenteren en leren zijn. Bijvoorbeeld met het verkrijgen van status door het ongevraagd doorsturen van naaktfoto’s of het omgaan met groepsdruk. Zij zijn zich niet altijd bewust van de risico’s van hun daden en dat ze zich mogelijk schuldig maken aan strafbaar gedrag.

Bij experimenteren hoort het inschatten van risico’s. En dat gaat dus wel eens mis. Het is de pedagogische taak van ouders en onderwijspersoneel om kaders aan te brengen aan experimenteel gedrag en leerlingen op hun verantwoordelijkheid aan te spreken. Onze ‘Pedagogische wegwijzers naar seksuele integriteit’handout + achtergrondinfo: Pedagogische wegwijzers naar seksuele integriteit helpen om hier in de klas effectief aan te werken.

Iedereen is verantwoordelijk voor het eigen gedrag op sociale media en het effect dat dit heeft op anderen. Het hoort bij het aanleren van seksueel integer gedrag om respectvol, bewust en verantwoordelijk met elkaar en elkaars seksualiteit om te gaan.

Als het mis gaat

In het artikel ‘Leerlingen en sociale media in het vo, wat te doen als het mis gaat’ gaan we dieper in op de acties die de school kan nemen bij een incident met sociale media op school, onder meer als er sprake is van ongewenste sexting. We verwijzen hier alvast naar twee pagina’s van Slachtofferhulp: Wat te doen bij online seksueel misbruik? en een platform speciaal voor jongeren over (online) seksueel misbruik: WTFFF!? 

---

Meer informatie & advies

• Wegwijzer Seksualiteit Online’ – Een overzicht van materialen, programma’s en organisaties die scholen kunnen ondersteunen bij preventie en aanpak van ongewenste sexting. Er is een aparte wegwijzers voor po en vo
• Seksuele grensoverschrijding – aparte themapagina’s voor po, vo en mbo, School & Veiligheid
• Omgaan met seksualiteit, aparte themapagina’s voor po, vo en mbo, School & Veiligheid
• Een foto met invloed – Blog over de impact van sexting op de hele gemeenschap van leerlingen, School & Veiligheid
• Denk na voor je doorstuurt, lesbrief met video ‘Een stukje van mij’ (Meau), van Onderwijs op afstand
• Stappenplan sexting – Overzichtelijk hulpmiddel uit de L.O.V.E. Online Toolkit van Bureau Jeugd & Media.
• HelpWanted – Organisatie die hulp biedt bij online grensoverschrijdend gedrag, onder meer door een chatfunctie voor leerlingen en hulp bij het laten verwijderen van ongewenst beeldmateriaal op websites
• Online…weet wat je doet – Lespakket van HelpWanted over sexting en grooming.
• Het vlaggensysteem – Hulpmiddel van Movisie en Sensoa bij het duiden van seksueel gedrag.
• Respect online – Buitenstrafrechtelijke interventie voor online seksueel grensoverschrijdend gedrag van Halt.
• Sharing is caring – Onderzoek naar de ongewenste verspreiding van digitaal sexy beeldmateriaal door jongeren (Naezer en Van Oosterhout, 2019)
• Kis-toolkit ‘Praten over shame sexting’ – handvatten voor gesprek met ouders met een migratieachtergrond over shame sexting – van Kennisplatform Integratie en Samenleving (KIS)
• Wat doet u als school met de online verspreiding van ongewenste beelden? Leidraad voor het vo (pdf, door Kennisnet i.s.m. School & Veiligheid en de VO-raad. 2021)
• Adviespunt School & Veiligheid – Voor hulp of (preventief) advies bij een incident van shame-sexting.
• Hoe gaan we om met pesten via nepaccounts? (pdf) Bekijk het antwoord van het Adviespunt School & Veiligheid n.a.v. een vraag van een school.

Voorlichtingsfilmpje van Helpwanted over sexting