Spanning en discussie in het klaslokaal

In onze maatschappij zijn er vele thema’s die aanleiding geven tot discussies en spanningen. Die spanningen komen ook het klaslokaal binnen. Dat kan resulteren in een goed gesprek, maar ook in standpunten die steeds verder uit elkaar komen te liggen. Dat kan leiden tot wij-zij denken en – in het ergste geval – een houding die als radicaliserend gekenschetst kan worden.

Een taak van het onderwijs

Scholen hebben een belangrijke taak om in te spelen op deze verharding in denken. We leven in een maatschappij met ruimte voor vele opvattingen en meningen. Vrijheid van denken en vrijheid van meningsuiting zijn een groot goed in onze democratische rechtstaat. In gesprek gaan met leerlingen en studenten maakt onderdeel uit van de opvoedingstaak van het onderwijs: socialiseren en werken aan persoonsvorming maken deel uit van de dagelijkse gang van zaken op een school.

Identiteit: Waar hoor ik bij?

Jonge mensen zijn bezig met het ontwikkelen van hun identiteit. Tijdens hun opleiding moeten ze vragen onderzoeken en beantwoorden, zoals: Wie ben ik, wat wil ik en wat kan ik? Maar ook: Bij wie voel ik me thuis? Wie begrijpt wat ik denk? De wens bij een groep te horen is groot. Maar gevoelens van groepsgebaseerde achterstelling of groepsdreiging spelen ook een rol.

Gevoeligheid en weerbaarheid

Sociaal psycholoog Arjan de Wolf geeft aan dat in deze fase de meeste ruimte is voor een school om de weerbaarheid van jonge mensen te vergroten door te werken aan een sociaal veilig klimaat en identiteitsontwikkeling. Het vertrouwen in maatschappelijke instanties is daarbij een belangrijk onderdeel. Het vertrouwen in de school en het vertrouwen dat eerlijk wordt gehandeld is een belangrijke bijdrage die de school kan leveren. Docenten kunnen met een bewuste aanpak inspelen op gevoeligheid van hun studenten en vervolgens de weerbaarheid vergroten.

Sociale identiteitstheorie en wij-zij denken

De identiteitZie ook: Doosje, Bertjan en Arjan de Wolf, ‘Aanpak van radicalisme. Een psychologische analyse’ (2015). van een persoon en de ontwikkeling van die identiteit bestaat uit twee delen:

1. persoonlijke eigenschappen en prestaties
2. de groepen waartoe iemand behoort

Met name het groepsdeel bepaalt in sterke mate het zelfbeeld.

Jongeren kunnen het gevoel hebben dat ze onrechtvaardig worden behandeld of worden achtergesteld. Niet alleen als individu, maar ook als groep. Dit kan leiden tot irritatie, boosheid en vijandigheid richting de groep waarmee ze zich vergelijken. Wanneer je het gevoel hebt dat je wordt achtergesteld, dan doet dit iets met je (sociale) identiteit. Iedereen streeft immers naar een positief zelfbeeld. De reactie kan zijn om de eigen groep omhoog te praten of de andere groep zwart te maken. Zo ontstaat wij-zij denken.

Wanneer de onzekerheid over het zelfbeeld toeneemt, in combinatie met een lagere weerbaarheid, dan kan het aantrekkelijk zijn voor jongeren om zich te identificeren met een groep die hun zelfbeeld verhoogt. Groepen met een heldere en eenduidige visie op de werkelijkheid en met duidelijke normen en regels kunnen dan aantrekkelijk worden. Zo kunnen jongeren vatbaar worden voor extremistisch gedachtegoed en in een proces van radicalisering terecht komen.

Tips voor leraren

• Werk aan kennis, vaardigheden, talentontwikkeling en positieve feedback. Zo krijgt persoonlijke identiteit vorm en wordt een positief zelfbeeld gecreëerd.
• Besteed in de les bewust aandacht aan andere perspectieven of maak iemand uit de negatief belichte groep een positief rolmodel.
• Ontwikkel een groepsgevoel. Spreek bijvoorbeeld over ‘In deze klas willen wij…’ of ‘Op onze school is het vanzelfsprekend dat…’
• Wees alert op gevoelens van achterstelling of onrechtvaardige behandeling. Neem verhalen serieus en toon inzet om achterstelling weg te nemen.
• Zorg ervoor dat elke student gelijk en eerlijk behandeld wordt. Dit maakt dat het vertrouwen in instituties groter wordt en maakt jonge mensen weerbaar tegen polarisatie.
• Wees je bewust van het eigen referentiekader. Weet je zeker dat je niet discrimineert?

Doetip

School & Veiligheid biedt trainingen aan om op een goede manier om te gaan met wij-zij denken en radicaliseringsprocessen. Zie hiervoor ons trainingsaanbod .

Hieronder een paar doe-tips om direct in te zetten:

• In een gesprek over maatschappelijk beladen thema’s is jouw positie als docent neutraal. Je bent de burgemeester van jouw klas en je zorgt ervoor dat iedereen en elke mening aan bod komt. Je begeleidt het proces, want jouw mening is even niet van belang.
• Zet vormen van samenwerkend leren in en zorg ervoor dat juist studenten die elkaar niet goed kennen met elkaar moeten werken. Laat studenten niet altijd zelf kiezen met wie ze een project doen. Denk vooraf na wie je met wie laat werken of vorm willekeurige groepen.
• Zorg voor positieve rolmodellen voor de diverse groepen studenten. Denk aan aannamebeleid, gastlessen of peer educators.
• Hoe kunnen leerlingen en studenten bijdragen aan een school? Hoe vul je ‘leerlingparticipatie’ in?