Tussen bagatelliseren en overreageren

Seksueel grensoverschrijdend gedrag op school

Het aantal meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag is de afgelopen jaren gestegen, zowel in de samenleving als in het onderwijs. Het is onduidelijk of dit betekent dat er ook meer seksueel grensoverschrijdend gedrag (sgg) is dan voorheen. Dat er vaker gemeld wordt, lijkt in elk geval een teken te zijn van een groeiend bewustzijn hierover. Meer slachtoffers durven zich uit te spreken. Steeds meer mensen vinden dan ook dat “we er iets mee moeten”, niet alleen als samenleving maar ook in het onderwijs.

Bagatelliseren

Uit onderzoek blijkt echter dat de overgrote meerderheid van leerlingen die op school een melding deed van seksueel grensoverschrijdend gedrag, daarna het gevoel had dat er niet (adequaat) op gereageerd werd. Hun verhaal werd onder het tapijt geschoven, weggewuifd of niet serieus genomen. Of de melders kregen te maken met opmerkingen als: “dat bedoelt diegene vast niet zo”, “waarom ben je niet direct naar de vertrouwenspersoon gegaan?”, “dat zou … nooit doen”, “dat was toch een grapje”, “het is ook altijd wat met jou” of “heb je er ook niet een beetje zelf om gevraagd door….?” ^bron.

In deze reacties is (vaak onbedoeld) sprake van het bagatelliseren van seksueel grensoverschrijdend gedrag of van ‘victim blaming’. Dit heeft niet alleen negatieve gevolgen voor de ontwikkeling en veiligheidsbeleving van de slachtoffers, maar ook voor de andere leerlingen en de sociale veiligheid op school.

Overreageren

Aan de andere kant zien we ook steeds vaker – in de samenleving en bij ons Adviespunt voor het onderwijs – de neiging om als reactie op een mogelijk geval van seksueel grensoverschrijdend gedrag ‘door te slaan’ naar het andere uiterste. Het lijkt alsof scholen tegenwoordig vaker snel opschalen of onmiddellijk maatregelen nemen.

Zo’n forse reactie kan voortkomen uit een gegroeid bewustzijn over de schade van bagatelliseren. Het kan ook voortkomen uit angst om als school(bestuur) niet hard genoeg op te treden, of uit een paniekgevoel door alle commotie. Druk van ouders kan een rol spelen. En soms wordt te stevig gehandeld op basis van onvoldoende informatie over de situatie, of vanuit onvoldoende kennis over de gezonde seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren.

Elke school wil natuurlijk laten zien dat een melding van seksueel grensoverschrijdend gedrag serieus wordt genomen. Maar wanneer reacties disproportioneel zijn, dragen ze uiteindelijk niet bij aan het vergroten van de sociale veiligheid op school. Ze leveren namelijk weer nieuwe onveiligheden op. Te heftige reacties kunnen in het team zorgen voor angst, onzekerheid of onduidelijkheid over wat nu wel of niet kán in relatie tot leerlingen, en over de kwetsbaarheid van je rol als docent daarin.

Ook kunnen te heftige reacties negatieve gevolgen hebben voor de gezonde ontwikkeling van leerlingen op het gebied van omgangsvormen, identiteit, relaties en seksualiteit, passend in een schoolomgeving. Overreageren kan hun veiligheidsgevoel schaden en hun ruimte beperken om die ontwikkeling met vallen en opstaan te kunnen doorlopen, in de pedagogische context van de school.

Het professionele midden

Tussen bagatelliseren en overreageren ligt het professionele midden. School & Veiligheid ondersteunt scholen om sensitief en kundig dit professionele midden te bewandelen. Belangrijk hiervoor is het creëren van een reflectieve schoolcultuur. Wanneer sprake is van een vermoeden of melding van seksueel grensoverschrijdend gedrag, worden in een reflectieve cultuur de beide uiterste reacties gezien: reacties die al spelen en die zich nog kunnen gaan voordoen. Dit herkennen geeft de mogelijkheid om te bepalen hoe je als school vanuit het professionele midden kunt handelen.

Wanneer het vermoeden een met taken belast persoon betreft, kan een melding bij het bevoegd gezag en daaropvolgend een gesprek van een schoolbestuurder met de vertrouwensinspectie hierbij helpen. Op deze manier bouw je samen aan een integere en professionele omgang met seksueel (grensoverschrijdend) gedrag.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag voorkomen

Het uitgangspunt is uiteraard dat leerlingen en medewerkers zo min mogelijk grensoverschrijdend gedrag vertonen. Voorkomen is immers beter dan genezen. Maar dat gebeurt niet vanzelf. Leerlingen hebben hierin veel te leren gedurende de hele schoolperiode. En ook het personeel heeft doorlopend aandacht nodig, om zelf professioneel pedagogisch te kunnen handelen en leerlingen effectief te kunnen begeleiden.

Daarom vraagt School & Veiligheid aandacht voor het belang van werken aan een veilige, integere en open schoolcultuur. Dit is van belang voor leerlingen, om zich integer te kunnen ontwikkelen op het gebied van relaties en seksualiteit. Maar het is ook van belang voor personeelsleden, om hun werk goed en prettig te kunnen doen en zorg te kunnen dragen voor integere omgangsvormen en sociale veiligheid op school.

School & Veiligheid noemt dit ‘werken aan seksuele integriteit’: werken aan het bewust, respectvol en verantwoordelijk omgaan met de eigen seksualiteit en gender en die van de ander. Werken aan seksuele integriteit is een belangrijke manier om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen, want het pakt het probleem bij de wortels aan.

De nieuwe norm: seksuele integriteit

‘Werken aan seksuele integriteit’ betekent dat er proactief en doorlopend aandacht is voor omgangsvormen en hun positieve (of negatieve) uitwerking op het welzijn van leerlingen en op de sociale veiligheid van iedereen in de school. Daarvoor zijn onder meer heldere afspraken nodig: wat kan wél en wat kan niet, door leerlingen én schoolpersoneel? Binnen een team is het belangrijk om hiervoor een stevige basis te creëren van afstemming, consent, oog voor machtsverhoudingen en tijd & ruimte voor zelfreflectie – om ditzelfde te kunnen stimuleren bij en voorleven aan de leerlingen. Want goed voorbeeld doet goed volgen.

School & Veiligheid helpt je op weg

Stichting School & Veiligheid heeft uiteenlopende producten voor docenten, schoolteams, leidinggevenden en bestuurders om hier gelijk mee aan de slag te gaan. Ons aanbod varieert van praktische tips voor in de klas tot aanpassingen die moeten worden doorgevoerd op bestuursniveau.

Met de praktische SGG-preventietool kan in 3 stappen het schoolbeleid over seksueel grensoverschrijdend gedrag op orde worden gebracht: doe de scan – scherp het beleid aan – informeer de medewerkers.

‘Zo klein al mogelijk, zo groot als nodig’ is een overzicht voor bestuurders en schoolleiders van alle maatregelen en kennis die nodig zijn om seksueel grensoverschrijdend gedrag op school te voorkomen en correct te kunnen handelen bij (het vermoeden van) een incident. (Let op: de links naar de materialen staan onder de publicatie.)

Vanuit bovenstaande publicaties wordt precies de weg gewezen naar de juiste artikelen en materialen die nodig zijn op het gebied van preventie, reactie en zo nodig herstel. Met als inzet om niet te overreageren of te bagatelliseren, maar rustig het professionele midden te bewandelen.

Direct aan de slag als leraar? Print de flyer met ‘Pedagogische wegwijzers naar seksuele integriteit’ die richting geven aan alledaagse situaties in de klas. Je kunt deze tips bespreken met collega’s aan de hand van de filmpjes in onze Kijkroute-tool. Of school jezelf met de e-learning Gezonde relaties & seksualiteit.