Zo grijp je in als het misgaat

Gouden regel: onderneem actie

Jonge mensen leren en fouten maken mag. Je kan hier begripvol voor zijn, maar dat betekent echter niet dat je dit gedrag moet negeren of tolereren. Ook situaties die zich buiten de school of buiten schooltijd voordoen, hebben impact op leerlingen en kunnen zorgen voor onveiligheid en spanning in de klas. De gouden regel is: onderneem altijd actie. Denk niet dat het wel zal overwaaien.

Wanneer je signalen krijgt of hoort over een online situatie die ongewenste consequenties heeft, zeg dan dat dit niet acceptabel is en vertel waarom dat zo is. Stel een duidelijke grens. Vraag ook door wat er gebeurd is. Je blijft zo in contact en krijgt meer informatie. Laat leerlingen zelf formuleren hoe ze een fout kunnen herstellen of hoe ze een ander kunnen steunen.

Als een leerling slachtoffer is van ongewenst online gedrag, stel de leerling gerust, bied een luisterend oor en vraag hoe je kunt helpen. Maak het probleem niet groter dan nodig, maar bagatelliseer het ook niet. Houd rekening met schuldgevoelens, schaamte en angst en verwacht niet dat een leerling alles vertelt.

Bespreek de mogelijkheden

Bespreek de mogelijkheden en vraag allereerst de leerling (en eventueel de ouders) wat gewenst is:

• Betrokkenheid van de ouders van het slachtoffer;
• Een gesprek met de dader/betrokkene en eventueel diens ouders;
• Hoor en wederhoor;
• Een formele klacht naar de klachtencommissie met behulp van de vertrouwenspersoon;
• Aangifte bij strafbare feiten.

Bespreek een lastige situatie op sociale media met je teamleden. Stem af wie betrokken moeten worden, welke acties nodig zijn en wie de leiding neemt om zaken te regelen. Organiseer advies en ondersteuning: als leraar kun je niet alle situaties zelf oplossen en dat hoeft ook niet. Wanneer je grote zorgen hebt over een leerling en het probleem niet zelf kunt oplossen, weet dan bij wie je terecht kunt. En zorg dat de school een een protocol sociale media/online gedrag heeft, en weet waar je die kunt vinden. Het is belangrijk dat je weet wat via het protocol is afgesproken en gecommuniceerd is. Houd je aan de afspraken over consequenties van negatief online gedrag.

Je kunt doorverwijzen naar externe partijen. Er is veel informatie beschikbaar over ongewenst en strafbaar online gedrag en wat je ertegen kunt doen. Wanneer leerlingen nog niet met jou in gesprek willen gaan, dan kunnen ze terecht bij andere instanties.

Strafbare feiten

De volgende feiten zijn gedefinieerd als strafbaar:

• Belediging
• Belaging
• Bedreiging
• Discriminatie
• Grooming
• Hacken
• Identiteitsmisbruik
• Laster/smaad
• Oplichting
• Uitlokken minderjarige, ontuchtige handelingen

Delen van beelden

Voor het delen van beelden (foto- en filmmateriaal) gelden de volgende richtlijnen:

• Het is niet toegestaan om beelden te delen waarop mensen te herkennen zijn. Volgens de AVG is sprake van persoonsgegevens als de identiteit van de persoon in kwestie zonder al te veel inspanning kan worden vastgesteld. De privacy wordt dan geschaad. Er is een uitzondering: de privacywetgeving is niet van toepassing wanneer een foto of filmpje is bedoeld voor privédoelen en wanneer deze alleen in zeer beperkte kring worden gedeeld.
• Ook is het niet toegestaan om in het geheim foto’s of filmpjes te maken en te delen of om beeldmateriaal te verspreiden dat bedreigend of beledigend is. In deze gevallen kan aangifte worden gedaan en contact op te nemen met het sociale media platform.
  Wanneer beelden ongevraagd zijn gedeeld zeg dan tegen leerlingen dat ze het van hun toestel moeten verwijderen.

Cyberstalking

Cyberstalking is het stelselmatig lastigvallen of bedreigen van een individu via internet of andere communicatiemiddelen als e-mail en sociale media. De gevolgen zijn voor slachtoffers zeer ingrijpend.

• Volgens artikel 285b van het Wetboek van Strafrecht is cyberstalking strafbaar. Daarom kunnen slachtoffers worden gewezen op de mogelijkheid aangifte te doen.
• Wijs erop dat het bewaren van bewijs van groot belang is voor het onderzoek naar de herkomst van dreigementen.

Online pesten

Online pesten lijkt bijna onzichtbaar. Het kan zich voordoen in je klas zonder dat je het in de gaten hebt. Ook na schooltijd kan het pesten gewoon doorgaan. Dat maakt dat de impact erg groot is. Bij online pesten kan het o.a. gaan om buitensluiten op sociale media, bedreigen, nepaccounts maken.

Shame-sexting

Sexting gebeurt meestal vrijwillig en met toestemming van jongeren. Voor hen heeft het vaak de betekenis van flirten en hoort het bij seksueel experimenteergedrag. Jongeren vinden het leuk om deze beelden te maken en te bekijken.

Shame-sexting is het zonder toestemming maken en verspreiden van seksueel getinte beelden. De persoon die op de beelden staat krijgt vaak de schuld (“had je maar niet zo dom moeten zijn”) terwijl het juist gaat om degene die de foto of het filmpje zonder toestemming deelt en verder verspreidt. De gevolgen kunnen groot zijn: schaamte, niet meer naar school willen en reputatieschade.
Wanneer naaktbeelden worden gebruikt als chantagemiddel om bijvoorbeeld geld los te krijgen dan heet dat sextorsion.

• De boodschap moet zijn: het verspreiden stopt bij jou. Zonder verspreiders is er geen shame-sexting. Geef inzicht in de gevolgen. Vaak hebben leerlingen geen idee wat slachtoffers van shame-sexting meemaken. Verbind er sancties aan als verdere verspreiding toch plaatsvindt.
• Bespreek met het slachtoffer en in overleg eventueel met de ouders welke stappen gezet kunnen worden. Wijs de weg naar de vertrouwenspersoon. Doorsturen van seksueel getinte beelden van minderjarigen is strafbaar en kan zelfs worden gezien als verspreiding van kinderporno. Of het doen van aangifte verstandig is hangt af van de wens en de veiligheid van het slachtoffer.

Meer weten?

• Lees hoe het Adviespunt van School & Veiligheid adviseert over het aanpakken van online pesten of ander online grensoverschrijdend gedrag.
• Wat doet u als school met de online verspreiding van ongewenste beelden? Leidraad voor het vo (pdf, door Kennisnet i.s.m. School & Veiligheid en de VO-raad. 2021)
• stappenplansexting.nl
• helpwanted.nl, hulp bij online grensoverschrijdend gedrag
• meldknop.nl
• vraaghetdepolitie.nl