Let op: Vanwege de kerstvakantie is het Adviespunt gesloten vanaf 20 december 16.00. Maandag 6 januari 2025 zijn wij weer bereikbaar. In geval van een calamiteit zijn de adviseurs van het calamiteitenteam 24/7 bereikbaar.
Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Van verschillende kanten bereiken ons berichten dat het voor leraren soms lastig is om een objectieve en neutrale houding aan te nemen. Wij hebben daarop dit artikel aangepast. Ook het lijstje met tips is geactualiseerd. Ben je onderwijsprofessional en heb je goede tips en/of voorbeelden die je wilt delen? Neem dan contact met ons op via ons Adviespunt.
De heftige beelden uit Israël en Gaza gaan de hele wereld over. De onrust die daarover ontstaat, komt ook de school en het klaslokaal binnen. Het is dus moeilijk om daar geen aandacht aan te besteden. Maar hoe doe je dat met een conflict dat heftige reacties kan oproepen? Bij zo’n gevoelig onderwerp kan dat spannend zijn. In dit artikel geven we je handvatten.
Vanaf groep 3 in het primair onderwijs leeft het wereldnieuws bij kinderen en kun je er dus over praten. Met leerlingen uit de hogere klassen van de basisschool kun je wellicht naar het Jeugdjournaal kijken. Wees wel voorzichtig met het gebruik van beeldmateriaal en bekijk de beelden in ieder geval zelf vooraf: beelden kunnen de angst vergroten en meer vragen oproepen. Zoek samen met je team naar manieren om hiermee om te gaan en een juiste balans te vinden.
In het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs is het voor veel leerlingen en studenten fijn om met elkaar te praten en te delen over wat ze voelen en meemaken. Daarbij is aandacht voor de verschillen tussen leerlingen van belang: niet iedereen wil erover praten. Sluit aan bij wat de leerlingen en studenten nodig hebben. Door daarnaar te vragen, krijg je zicht op wat er leeft binnen de groep.
In dit webinar vertelt Meester Yasin vertelt over zijn warme en strenge aanpak in de klas. Met Leon Meijs (Stichting School & Veiligheid) en Bjorn Wansink (TerInfo) wisselen zij hun ervaringen uit over het gesprek in de klas met leerlingen onder leiding van Saber Benjah.
Als leraar ben je de gespreksleider en kun je een dialoog in goede banen leiden. Laat leerlingen of studenten weten welke rol je hierin pakt. Vertel bijvoorbeeld dat jij ook niet alles weet, dat je zult bewaken dat het een respectvolle uitwisseling blijft en dat je zult ingrijpen als leerlingen grensoverschrijdende opmerkingen maken (denk aan discrimineren, haat zaaien, groepen uitsluiten).
Zorg ervoor dat het veilig genoeg is in de klas om het gesprek aan te gaan. Je wilt het er met de leerlingen over hebben hoe ze erover denken, maar wel op een respectvolle manier. Blijf dus nieuwsgierig naar de denkwereld van de leerlingen en corrigeer op heftige taal.
Maak voordat je het gesprek aangaat duidelijke afspraken over hoe je samen goed over het onderwerp kunt praten. Laat die afspraken het liefst uit de groep komen. Op het moment dat een afspraak even vergeten wordt, kun je daarnaar terugverwijzen.
Laat zien hoe belangrijk tolerantie voor tegenovergestelde meningen is. Als leraar kun je het goede voorbeeld hierin geven, waardoor leerlingen zich ook toleranter (leren) opstellen. Het helpt als je een goede band hebt opgebouwd met je leerlingen of studenten, investeer in het willen begrijpen van de sociale context waarin je leerlingen of studenten zich bevinden.
Een praktische tip is om met je klas in een cirkel te gaan zitten, zodat de aandacht niet op jou als leraar is gericht. De klas voelt daardoor meer gedeelde verantwoordelijkheid in het gesprek.
Onderstaand gespreksmodel van onze training Dialoog onder Druk kan helpen om op een goede manier het gesprek aan te gaan:
Ontwikkeld i.s.m. Leon Meijs
Het is belangrijk dat leerlingen/studenten vertrouwen hebben in de leraar. Dit lukt beter als je zelfverzekerdheid uitstraalt. Kennis door ervaring, een goede voorbereiding en hulpbronnen kunnen daarbij helpen. Op de website van Expertisepunt Burgerschap vind je een overzicht van leermiddelen en lesmaterialen over het Israëlisch-Palestijns conflict; voor het primair onderwijs, voorgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs (mbo).
Het helpt ook om je wat informeler op te stellen. Deel iets van je persoonlijke biografie: dat laat oprechtheid zien en schept vertrouwen. Dat gaat wel in tegen de neutrale rol die docenten volgens sommigen moeten hebben. Dat brengt ons op een discussie over neutraliteit, waar we verderop in dit stuk op terugkomen.
Houd ook hier weer rekening met de leeftijd en belevingswereld van de leerlingen. Niet alle vragen zijn geschikt voor jongere kinderen. Dit lijstje is niet volledig of uitputtend. Stem de vragen af op wat leeft bij jouw leerlingen:
Heb aandacht voor emoties, zowel die van leerlingen, als die van collega’s of jezelf. Een dergelijke gebeurtenis kan emoties losmaken. Emoties vragen dus aandacht; ook op scholen, van en voor personeel, van en voor leerlingen en studenten. Laat leerlingen en studenten weten bij wie ze terecht kunnen als ze met iemand willen praten over hun zorgen, gevoelens en/of angsten. En misschien ervaar je zelf ook emoties bij (het bespreken van) dit onderwerp. Daarover meer in de volgende paragraaf.
Lang is de opvatting in het onderwijs geweest dat je als leraar een neutrale voorzitter moet zijn tijdens discussies in de klas. Het ideaal is dat er geen machtsmisbruik is van de leraar en dat er geen absolute waarheid is wanneer het aankomt op controversiële onderwerpen. Dat zou betekenen dat je als leraar inhoudelijk afzijdig blijft.
Dat kan echter ook problemen opleveren: als leraar kun je hierdoor minder geloofwaardig worden voor je leerlingen. Zij zien ‘de leraar’ toch als een autoriteit op inhoudelijke kwesties. Een ander argument tegen een neutrale opstelling is dat het juist bij democratische waarden hoort om een standpunt in te nemen, in plaats van afzijdig te blijven als het gesprek moeilijk wordt.
En kán dat eigenlijk wel, neutraal zijn? Uit onderzoek weten we dat het praktisch onmogelijk is. Leraren die neutraliteit nastreefden, bleken toch subtiel en onbewust hun eigen meningen te delen.
Een meer realistische houding als leraar is ‘toegewijde onpartijdigheid’. Dat houdt in dat je als leraar actief alle mogelijke kanten van een standpunt laat zien aan je klas. Het gaat hier om het erkennen dat je als leraar ook een burger bent die participeert in dezelfde democratie waar je je leerlingen op voorbereidt. Je kunt dus niet doen alsof jij daar niet bij hoort. Het is daarbij belangrijk dat je duidelijk maakt dat je eigen perspectief net zo te weerleggen is als andere standpunten die er zijn in de klas.
Wat we zien is dat leraren vaak terughoudend zijn om hun mening te delen met de klas, uit angst voor negatieve gevolgen. Als leraar wil je het immers veilig houden voor iedereen en de emoties niet te hoog laten oplopen. Aan de andere kant bedreigt dit soms het kunnen bespreken van ingewikkelde kwesties en juist het kunnen uiten van emoties. Hier zit een enorme uitdaging: hoe ga je pedagogisch om met discomfort, wat eigenlijk inherent is aan het bespreken van moeilijke onderwerpen?
Het uit de weg gaan van dialoog is zonde, omdat er zoveel leerkansen in zitten als het gaat om respectvol omgaan met elkaar, en elkaars perspectief leren begrijpen. Dat is de visie die je als school kan uitdragen. Neutraliteit is een onmogelijke positie om na te streven, en het is al helemaal niet de bedoeling om anderen te overtuigen van één standpunt. Het gaat erom dat we verschillende standpunten leren begrijpen en onderzoeken, en oefenen met respectvol omgaan met elkaar. Met vallen en opstaan.
Het gesprek in het schoolteam is belangrijk om ook daar een sociaal veilige omgeving te creëren, zodat leraren zich veilig en bekwaam voelen het gesprek over dit thema aan te gaan in de klas. Zorg dus dat je aandacht hebt voor ieders emotie. Hoe creëer je als schooldirectie zo’n veilige omgeving voor het team en hoe ondersteun je hen? Diversion heeft samen met Yalla! een checklist ontwikkeld voor schooldirecties met praktische handvatten. Deze checklist kun je hieronder gratis downloaden.
Download de checklist voor schooldirecties
Stichting School & Veiligheid biedt ondersteuning in de vorm van tips en achtergrondinformatie voor het omgaan met emoties bij heftige gebeurtenissen. Via ons Expertisepunt Burgerschap ondersteunen we leraren in het po, vo en mbo bij het voeren van lastige gesprekken. Meer informatie vind je op de website Schurende gesprekken.
Naast deze informatie, kun je je voor hulp, advies en ondersteuning ook altijd wenden tot ons Adviespunt: 030 – 2856 616. Het Adviespunt is elke schooldag te bereiken van 9.00 uur tot 16.00 uur.
Wil je meer weten over hoe je een veilig gesprek kunt voeren met jouw leerlingen over een ingrijpende gebeurtenis of hoe je hierover een les kunt geven? Op de website van Expertisepunt Burgerschap vind je een overzicht van leermiddelen en lesmaterialen over het Israëlisch-Palestijns conflict; voor het primair onderwijs, voorgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs (mbo).
Meer informatie:
Dit artikel is gekoppeld aan de volgende thema’s
Wij zijn Stichting School & Veiligheid. Wij ondersteunen scholen bij het bevorderen van een sociaal veilig klimaat. Dit doen wij door:
Meld je net als 13.000 anderen aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.
