Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Calamiteiten
Kennisbank
Verwant thema
Scholen krijgen steeds vaker te maken met incidenten, calamiteiten of schokkende gebeurtenissen, waarbij leerlingen en/of leraren betrokken zijn. Deze gebeurtenissen ontwrichten de dagelijkse activiteiten op school. Denk aan de impact van geweld en bedreiging tegen leerlingen of incidenten op school met dodelijke afloop.
Bij een calamiteit, bel School & Veiligheid ook nà een calamiteit kunnen wij ondersteuning bieden 030 – 285 66 16 | Adviespunt@schoolenveiligheid.nl
Ook als op jouw school een draaiboek klaarligt voor het omgaan met calamiteiten, kun je te maken krijgen met dilemma’s. Je moet onder grote druk beslissingen nemen. Zeker in een tijd dat (sociale) media al op grote schaal informeren of speculeren.
Het is niet altijd duidelijk of er sprake is van een calamiteit of een incident. Een incident kan ook overgaan in een calamiteit. Wat is het verschil?
Bij een gebeurtenis waarbij grote groepen worden bedreigd, omkomen of gewond raken, spreken we van een ramp of calamiteit. De impact van een calamiteit in het primair onderwijs is zo groot dat het de dagelijkse gang van zaken op een school ontwricht. Er ontstaat chaos en verwarring. De veiligheid en het welbevinden van de school wordt als geheel aangetast.
Voorbeelden van calamiteiten zijn;
Een calamiteit vraagt om een buitengewone inspanning van directie en medewerkers. Voor ondersteuning kun je als school een beroep doen op het calamiteitenteam van School & Veiligheid.
Een incident is een nare gebeurtenis. Vergeleken met een calamiteit is er bij een incident een relatief lichte verstoring van de dagelijkse gang van zaken. Slachtoffers van een incident kunnen zich verslagen voelen. Zeker als er sprake is van opzettelijk of verwijtbaar gedrag van anderen.
Voorbeelden van incidenten zijn;
Wat moet een schooldirecteur weten over het omgaan met rampen en crises en waar de schooldirecteur zich op kan richten? Daarover is het boek ‘Voorbereiden op onverwachte situaties’ verschenen. De schooldirecteuren van de kenniskring ‘Voorbereiden op onverwachte situaties hebben dit in kaart gebracht. Namens School & Veiligheid heeft onze calamiteitenadviseur Lynn Louwe hieraan een bijdrage geleverd. Je kunt het boek gratis downloaden via de website van Schoolleidersregister po.
Het calamiteitenteam van School & Veiligheid bestaat uit ons Adviespunt (eerste opvang) en twee adviseurs. Onze ondersteuners zijn crisis- en onderwijsexperts en hebben ruime ervaring in gespreksvoering bij crisissituaties.
Het Adviespunt van School & Veiligheid vangt de school in eerste instantie op met preventief advies en voorlichting. Afhankelijk van de ernst van de calamiteit zet het Adviespunt in overleg met de school een adviseur van het calamiteitenteam in.
Het Adviespunt is bereikbaar via 030 – 285 66 16 | adviespunt@schoolenveiligheid.nl
Als er behoefte is aan ondersteuning na een calamiteit, dan kun je als school gebruik maken van de expertise van onze crisisadviseurs Ine Spee, Jessica Baart en Lynn Louwe. De adviseurs zijn er voor een kortstondige dienstverlening. Hier zijn geen kosten aan verbonden.
Ik ben 16 jaar werkzaam geweest in het voortgezet onderwijs en werd daarna onderwijsadviseur bij KPC Groep waar ik me heb toegelegd op zaken als pedagogisch klimaat in de school en sociale veiligheid. In 2000 richtte ik het calamiteitenteam op dat scholen ondersteunt bij schokkende gebeurtenissen en is ondergebracht bij School en Veiligheid.
Vanaf 2012 werk ik als senior- crisisadviseur bij het Instituut voor Psychotrauma waar ik me bezighoudt met psychosociale nazorg na schokkende gebeurtenissen. Daarnaast werk ik als adviseur voor School en Veiligheid en ondersteun scholen bij thema’s als polarisatie/radicalisering en calamiteiten.
Werken aan een professionele en gezond klimaat in de school, werpt juist bij een calamiteit zijn vruchten af! In tijden van crisis worden namelijk de sterke en zwakke kanten van een school meteen zichtbaar. Is er een cultuur van vertrouwen, dan mag je je kwetsbaarheid laten zien.
Als onderwijsmens in hart en nieren ben ik al vanaf mijn studietijd betrokken bij scholieren. Een werkzaam leven van scheikundedocent tot docentenopleider, van sectordirecteur tot bestuurder van 3 scholen met alle verantwoordelijkheden die daarbij horen. In de afgelopen 25 jaar was het mogelijk om in de praktijk bij allerlei vormen van crisissen de verantwoordelijkheid te dragen om deze in goede banen te leiden. Samen met het team de uitdaging van het moment oppakken is niet het enige wat telt. Een crisis is ook altijd een gelegenheid die veel betrokkenheid en saamhorigheid met zich mee kan brengen voor alle medewerkers. Als senior-crisisadviseur bij School & Veiligheid deel ik de vakkennis en ervaring graag. Dit doe ik door eerst goed naar iemand te luisteren die hulp zoekt en dan samen te kijken of alle (on)mogelijkheden goed in beeld zijn en of het handelen daarop af is gestemd.
In mijn ervaring biedt een goed geleide crisis niet alleen de verdrietige kant, maar ook de verbindende kant, waarbij er samen veel opgebouwd wordt waarmee een team gesterkt de toekomst tegemoet kan.
Sinds 2015 werk ik voor Stichting School & Veiligheid als adviseur sociaal veiligheidsbeleid. Vanaf het moment dat het calamiteitenteam vanuit School & Veiligheid ondersteuning biedt, ben ik betrokken bij het team als coördinator. Sinds 2020 werk ik als adviseur bij het calamiteitenteam. Oorspronkelijk ben ik opgeleid als humanisticus. Ongewenst online seksueel gedrag, agressie en geweld, samenwerking met ouders, maar ook visievorming zijn thema’s waar ik mij in mijn dagelijkse werkzaamheden mee bezighoud.
Ik ben trots dat ons calamiteitenteam door scholen gevonden wordt op momenten waar het om gaat. Die kunnen behoorlijk spannend zijn. Ik draag graag bij aan het vertrouwen van het crisisteam van de school. Ik help een school overzicht krijgen op het moment waarop alles om aandacht vecht.
De adviseurs denken mee over dilemma’s en oplossingen. Daarbij gaan ze uit van de veerkracht van leerlingen en medewerkers. Ze zetten daarbij in op empowerment van leraren, mentoren en leidinggevenden.
Hun inzet is gericht op het terug laten keren van de rust op school na een calamiteit, zodat het onderwijs weer vlot kan worden getrokken.
“Als school wil je een herkenbaar geluid afgeven, doen wat bij je past. Het calamiteitenteam heeft ons ondersteund, maar niet de regie overgenomen.” Lid College van Bestuur Sophia Scholen “Je komt in een overlevingsstand. Het calamiteitenteam bracht rust en overzicht.” Rector-bestuurder Emmauscollege
“Als school wil je een herkenbaar geluid afgeven, doen wat bij je past. Het calamiteitenteam heeft ons ondersteund, maar niet de regie overgenomen.”
Lid College van Bestuur Sophia Scholen
“Je komt in een overlevingsstand. Het calamiteitenteam bracht rust en overzicht.”
Rector-bestuurder Emmauscollege
Het Calamiteitenteam van Stichting School & Veiligheid werkt samen met het NIP-CINS, het Crisis Interventie Netwerk Schoolpsychologen. De leden van dit netwerk bieden ondersteuning aan scholen, wanneer zich ingrijpende gebeurtenissen voordoen. Zij zijn psychologen en orthopedagogen werkzaam in het onderwijs en getraind in psychosociaal crisismanagement op scholen.
De meeste scholen hebben hun schoolveiligheidsplannen goed op orde. Het toevoegen van een crisisplan is een logische vervolgstap.
Het crisisplan gebruik je bij complexe en uitzonderlijke situaties die je als school niet met een bestaand draaiboek kan aanpakken. In het crisisplan staat beschreven op welke situaties (crisisscenario’s) de organisatie en haar medewerkers goed voorbereid moeten en willen zijn.
Geef in het crisisplan aan wat crisismanagement anders maakt dan reguliere incidenten, in termen van (project)structuren, verantwoordelijkheden, bezetting en bevoegdheden. Beschrijf ook welke plannen, procedures en draaiboeken al aanwezig zijn om incidenten en verstoringen op te vangen.
Het beste is om meer exemplaren van een draaiboek te hebben, zowel in de school als daarbuiten. Zorg dat iedereen die het moet weten, ook daadwerkelijk weet op welke plekken de draaiboeken liggen.
In het draaiboek moeten duidelijke aanwijzingen staan hoe te handelen. Het bevat een zo compleet mogelijke lijst van adres- en persoonsgegevens van mensen die je moet waarschuwen als er een calamiteit is. Raadpleeg het draaiboek regelmatig en pas de gegevens aan als dat nodig is.
In ‘Als een Ramp de School Treft vind je meer tips en een lijst van partners en organisaties.
Download gratis Als een Ramp de School Treft’
Het crisisteam bestaat in ieder geval uit een vertegenwoordiger van de directie en een vertegenwoordiger van het bestuur. Vul het crisisteam zo nodig aan met experts. Maak het crisisteam niet te groot: dan wordt het onwerkbaar.
Vanwege de afwijkende manier van werken, is het belangrijk om de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden (mandaat) van de diverse crisisteams en -leden helder te hebben. Een veelgebruikte methode is om per rol (voorzitter, notulist, communicatieadviseur, enzovoorts) op hoofdlijnen uit te schrijven wat de taken zijn. Op die manier is het ook duidelijk welke taken overgenomen moeten worden als (nog) niet iedereen er is.
Het kan nodig zijn om het crisisteam incidenteel of permanent te versterken met een externe adviseur. Bij voorkeur organiseer je lokale ondersteuning.
Bij een calamiteit is het belangrijk om te weten met welke andere partijen de school rekening moet houden en met welke partijen de school kan samenwerken. Welke partijen kunnen helpen om de calamiteit op te lossen hangt af van de calamiteit. Denk aan politie, brandweer en andere hulpverleners. De overheid heeft zich georganiseerd in veiligheidsregio’s.
De GGD kan ondersteuning bieden in het coördineren en adviseren bij een crisis op school, die tot maatschappelijke onrust leidt. Zij zijn deskundig op het gebied van gezondheid en veiligheid. Zij kunnen ook adviseren over psychosociale hulp (pdf) en de overdracht naar reguliere zorg.
De ondersteuning van de GGD is aanvullend op de inzet van het calamiteitenteam van School & Veiligheid. De psychosociale hulpverleners kennen en werken samen met de lokale ketenpartners. Zij kunnen op die manier het hulpaanbod coördineren.
Helaas heeft elke school te maken met grensoverschrijdend gedrag. Om in zulke situaties planmatig, verstandig en consequent te kunnen handelen zijn duidelijke richtlijnen noodzakelijk. Om die reden heeft de politie dit incidenten handelingsprotocol (pdf) opgesteld.
lees meer over politie als partner
Binnen de Inspectie van het Onderwijs heeft een klein team van inspecteurs, naast hun toezichthoudende taak, een bijzondere taak: zij zijn vertrouwensinspecteur (VI). Ouders, leerlingen, docenten, directies en besturen, maar ook vertrouwenspersonen kunnen de vertrouwensinspecteur van de Inspectie van het Onderwijs raadplegen wanneer zich in of rond de school (ernstige) problemen voordoen op het gebied van:
Dit team heeft ook de taak van vertrouwensinspecteur voor de kinderopvang en Caribisch Nederland.
Een calamiteit gebeurt vaak onaangekondigd. Accuraat en snel handelen is dan belangrijk. Daarom is het handig om met het crisisteam te oefenen. Zo komen aandachtspunten aan het licht en weet je wat er tijdens een crisissituatie allemaal op de school afkomt. Oefenen verhoogt ook het veiligheidsbewustzijn in de organisatie en de samenwerking met externe partners in veiligheid.
aan de slag met oefenen
School & Veiligheid heeft samen met IVP en GGD Hollands Midden een stappenplan ontwikkeld. Het beschrijft acties die je kunt ondernemen als er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen kinderen in primair onderwijs. Download het stappenplan.
Kennisbank artikelen over dit onderwerp:
Met de Checklist Omgaan met Calamiteiten in het Onderwijs weet iedere onderwijsprofessional hoe te handelen als een calamiteit plaatsvindt in of rond de school.
In de publicatie ‘Als een ramp de school treft’ lees je hoe je moet handelen bij een ramp of calamiteit. In het boek staan ook suggesties voor een draaiboek dat in iedere school voorhanden zou moeten zijn. Deze vijfde, geheel herziene versie, vervangt de eerder uitgegeven publicatie met dezelfde titel van KPC Groep.
Een calamiteit komt vaak onaangekondigd. Maar je kunt je voorbereiden door te oefenen met het crisisteam en ketenpartners. School & Veiligheid heeft enkele casussen verfilmd en hulpmiddelen ontwikkeld om je te helpen bij het oefenen.
Bij een calamiteit is het van groot belang dat de schoolleiding iedereen binnen de school snel en juist informeert. Zowel over de situatie als over de (vervolg)stappen die je als schoolleiding neemt. Zo kan de school het veiligheidsgevoel zo snel mogelijk weer herstellen.
Informeer niet alleen de medewerkers over wat er is gebeurd, maar ook leerlingen en hun ouders.
Het is belangrijk dat je medewerkers goed informeert en instrueert. Alleen met de juiste informatie kunnen ze leerlingen goed informeren en begeleiden.
Welke informatie hebben ze nodig?
Met goede instructie en tips kunnen ze de juiste boodschap communiceren. Waarom is dit belangrijk?
Om leerlingen te informeren, zijn er verschillende mogelijkheden:
Als emoties een rol spelen, zet de inhoudelijke boodschap dan duidelijk op papier. Dat geeft houvast. Zo weten leraren wat ze moeten zeggen. Ondersteun leraren en bereid ze voor op het gesprek met leerlingen, bijvoorbeeld door het te oefenen. Als iemand zich daar niet prettig bij voelt, laat het informeren dan door een collega overnemen.
Kinderen kunnen van klasgenoten en ouders soms informatie krijgen die onjuist is of die gebaseerd is op angst of ‘horen van’. Ook vangen ze soms thuis gesprekken en discussies op die ouders (te) openlijk voeren over dit onderwerp. Houd hier rekening mee in je contact met leerlingen.
Als een calamiteit op school heeft plaatsgevonden, is snelle, open en goede communicatie met ouders van belang. Dit kan via een brief of een ouderavond. Een ouderavond kan bijdragen aan de onderlinge communicatie en voorzien in de informatiebehoefte.
Soms is bij ouders het vertrouwen in de school geschaad, ook al weten ze rationeel dat ze de school niet verantwoordelijk kunnen houden. Er is dan een knagend gevoel: ‘Is mijn kind nog wel veilig op school?’ Geef ouders de gelegenheid daarover te praten. Ook dat is onderdeel van het verwerkingsproces.
De ouderavond direct na de calamiteit, is bedoeld om:
Als opvolging kan de school een informatieve ouderavond organiseren. Denk aan onderwerpen als het omgaan met rouw bij leerlingen, mogelijke reacties van leerlingen na een calamiteit en hoe je daar als ouder het beste mee om kunt gaan.
Het is belangrijk dat de schoolleider bij zo’n avond aanwezig is om de juiste informatie te geven. Soms grijpen ouders namelijk de gelegenheid aan om (kritische) vragen over de school te stellen of ze vragen plenair aandacht voor persoonlijke problemen. Emoties kunnen hoog oplopen tijdens zo’n avond. Bij voorkeur laat je de avond leiden door een technisch voorzitter die de regie kan houden en de emoties in goede banen kan leiden.
Dossiervorming is belangrijk bij het volgen van leerlingen. Bij een calamiteit krijgt het bijhouden van een dossier ook een procesmatige kant. Volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens alleen toegestaan als het een duidelijk doel heeft en het noodzakelijk is. De school heeft een verantwoordelijkheid in:
Houd bij het verstekken van informatie vanuit het privacy-oogpunt van de betrokken schoolmedewerkers rekening met het volgende:
Als een calamiteit nieuwswaarde heeft, staan journalisten en cameraploegen vaak snel op de stoep. Hoe ga je daar als schoolleiding mee om?
Ook al heb je leerlingen en ouders gevraagd om de pers te mijden, het zal voor sommigen lastig zijn om zich aan die afspraak te houden. Emoties kunnen hoog oplopen en mensen willen graag hun verhaal kwijt. Leerlingen staan te popelen om in beeld te komen zodra er camera’s verschijnen. Journalisten maken hier dankbaar gebruik van.
Hoe ga je als school om met de media?
Handel proactief: Een school die zich afzijdig houdt van de media loopt het risico dat journalisten informatie via andere kanalen inwinnen. Het is tegenwoordig onmogelijk een incident ‘binnenshuis’ te houden. Door de komst van smartphones en sociale media verspreidt nieuws zich razendsnel.
Let op: in bepaalde situaties is terughoudendheid in communicatie juist wél van belang. Denk bijvoorbeeld aan een geval van (zelf)moord. Mocht je vragen hebben hoe te handelen, neem dan contact op met ons Adviespunt.
Perswoordvoerder: Benoem één persoon op school als woordvoerder naar de pers. Dat hoeft niet per se de schoolleider of bestuurder te zijn. Het moet wel iemand zijn die informatie goed kan verwoorden en die gezag uitstraalt.
Meer weten hoe om te gaan met de media?
“Dat de pers voor de deur staat, heeft veel impact op collega’s en met name op leerlingen die een microfoon onder hun neus geduwd krijgen.” Bereid jezelf en de school voor op de omgang met de media als een ramp jouw school treft.
Op deze pagina staan links naar organisaties die informatie bieden over calamiteiten op school.
Schoolveiligheid is primair een zaak van de school zelf. Dat betekent niet dat de school er helemaal alleen voor staat. Er zijn zaken waarbij de school samen kan of zelfs moet werken met de politie. In dit artikel zetten wij de belangrijkste zaken voor een goede samenwerking tussen school en politie op een rij.
De nazorg is de fase die volgt op de acute calamiteit. In de nazorg zijn de inspanningen erop gericht om terug te keren naar ‘het reguliere’ (afschaling).
Doel van de nazorg is het afronden van de ontstane situatie en voorkomen dat de nasleep van een calamiteit onvoldoende aandacht krijgt, waardoor de calamiteit opnieuw kan opspelen.
Leg vast wie binnen de crisisorganisatie bevoegd is om af te schalen. Het is als school raadzaam om het verloop gedurende de calamiteit achteraf te evalueren en de lessen goed te borgen. Als er hulpdiensten vanuit de veiligheidsregio bij betrokken zijn dan vindt daar vaak ook een evaluatie plaats.
Een evaluatie is om meerdere reden van belang.
Nazorg is een proces waarin naast evalueren ook oog is voor het herstel van betrokkenen. Iedereen gaat namelijk op een andere manier om met de gevolgen van een ingrijpende gebeurtenis. De infographic ‘Het herstelproces van een slachtoffer’ van Slachtofferhulp Nederland brengt het herstelproces van een slachtoffer in beeld: wat maakt iemand door, waar loopt iemand vaak tegenaan tijdens het herstel en wat helpt bij het herstel? Infographic – Het herstelproces van een slachtoffer
De dood van een leerling, seksueel grensoverschrijdend gedrag op school of een nationale ramp. Hoe reageer je als docent op ingrijpende gebeurtenissen? Moet en kún je je als school voorbereiden op een crisis? Hoe dan? In deze podcast van Gezonde School komt crisisadviseur Ine Spee aan het woord met praktische tips over wat scholen kunnen doen.
Podcast 5: Ingrijpende gebeurtenissen | Gezonde School Inspiratie (gezondeschool-inspiratie.nl)
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.
