Naast de ernstige gevolgen die pesten kan hebben voor gepeste leerlingen, heeft het invloed op alle leerlingen in de klas. Uit onderzoek blijkt dat ook andere leerlingen dan het slachtoffer de sfeer in de klas negatiever ervaren. Pesten tast het hele leer- en ontwikkelklimaat in een klas aan. Uit de veiligheidsmonitor 2021-2022Het rapport gaat over de veiligheidsbeleving in het funderend onderwijs (Rijksoverheid) blijkt dat 17% van de po-leerlingen gepest wordt (dat is stijging van 3% ten opzichte van 2021). Pestgedrag vraagt dan ook om blijvende aandacht, of het nu gaat om online of offline pesten.

Wat is pesten?

Pesten is een vorm van agressief gedrag waarbij één persoon of een groep een ander pijn probeert te doen. Vaak gebeurt dit voor een langere periode (stelselmatig) en het is meestal gericht op één persoon. Ook is er vaak sprake van machtsongelijkheid. Dat betekent dat de pester bijvoorbeeld fysiek sterker is of een betere sociale positie heeft in de groep. Er bestaan verschillende vormen van pesten. Fysiek pesten is de meest zichtbare vorm van pesten. Maar pesten kan ook verbaal zijn (uitschelden, roddelen), relationeel (buitensluiten), materieel (spullen kapot maken, verstoppen) of online.

Gevolgen van pesten

Pesten voorkomen

Hoewel pesten nooit helemaal uit te sluiten is, kun je als leraar het risico op pestgedrag in de klas wel degelijk verkleinen. De afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar pesten, waardoor we steeds beter weten wat wel en niet werkt. Wij verzamelden dit in een publicatie ‘Het hele jaar goed voor elkaar!Download de publicatie en bekijk het webinar’, in samenwerking met het Nederlands Jeugdinstituut.

Ga aan de slag met de 5 praktische tips om pesten te voorkomen in de klas:

1. Neem de tijd voor groepsvorming en leer elkaar kennen

Leerlingen die elkaar goed kennen zijn minder snel geneigd elkaar te pesten en helpen elkaar vaker. Elkaar leren kennen bevordert namelijk begrip, empathie en onderlinge verbondenheid. Investeer daarom in kennismakings- en groepsvormingsactiviteiten en laat leerlingen veel met elkaar samenwerken.

2. Creëer een warme band met je leerlingen

Een goede relatie met je leerlingen helpt bij het tegengaan van pesten. Het zorgt voor een positieve sfeer in de klas en bevordert positief gedrag, zoals aardig zijn voor elkaar en elkaar helpen. Bij een sterke band blijken leerlingen ook meer gemotiveerd om in te grijpen bij pesten. Een warme band opbouwen kost tijd en gaat niet altijd vanzelf. Dit vraagt oprechte aandacht, interesse en een positieve benadering.  Ook is het voor leerlingen belangrijk om te weten dat ze op jouw steun kunnen rekenen en helpt het om één op één tijd met leerlingen door te brengen.

3. Stel een positieve groepsnorm, leef deze voor en zorg dat je deze bewaakt

Maak begin van het schooljaar afspraken met de klas over omgangsvormen en gedrag. Door dit samen met je leerlingen te doen zorg je voor gezamenlijke verantwoordelijk en zullen leerlingen zich sneller conformeren. Maak ook afspraken over sociale mediaMeer lezen over social media: wat offline niet oké is, is dat online ook niet. Evalueer regelmatig de afspraken en pas waar nodig aan. Vraag hierbij ook naar online ervaringen. Geef als leraar het goede voorbeeld en stel een duidelijk anti-pestnorm: pesten accepteren we hier niet.

4. Houd de dynamiek van de groep continu in de gaten

Het volgen van de groepsdynamiek is belangrijk om vroegtijdig bij te kunnen sturen als dit nodig is. Het is raadzaam om minimaal twee keer per jaar gebruik te maken van een monitoringsinstrument. Door vroeg in het jaar, bijvoorbeeld in november, al de eerste monitor af te nemen krijg je meteen inzicht in de dynamiek en onderlinge verhoudingen.

Leerlingen weten vaak als geen ander wat er allemaal speelt in de klas. Stel vragen over hoe het gaat in de klas en hoe ze zich voelen. Moedig leerlingen aan om het bij je te melden als er iets speelt (op school of online). Je kunt samen met leerlingen manieren bedenken om het makkelijker te maken om iets te melden, zoals bijvoorbeeld een brievenbus in de klas.

5. Houd goed contact met ouders/verzorgersMeer lezen over de samenwerking met ouders

Een goede relatie met ouders helpt bij het tegengaan van pesten. Door je samen uit te spreken tegen pestgedrag geef je met elkaar een duidelijke boodschap en stel je een norm.  Daarnaast zijn ouders een belangrijke informatiebron. Door in een vroegtijdig stadium signalen met elkaar uit te wisselen kan je op tijd ingrijpen en de negatieve gevolgen van pesten zo veel mogelijk voorkomen.

Net als bij leerlingen is de basis voor een vertrouwensrelatie elkaar leren kennen. Investeer daarom in de kennismaking door bijvoorbeeld een startgesprek te voeren begin van het schooljaar. Bespreek daarin ook de wederzijdse verwachten, dit helpt misverstanden voorkomen. Verder is het helpend als je ouders ziet als gelijkwaardige partners, zorgt voor regelmatige kleine contactmomenten en ouders goed op de hoogte houdt hoe jullie als klas werken aan een veilige en prettige sfeer.

Pesten signaleren

Erken dat het ook bij jou gebeurt

Om pestgedrag te herkennen moet je als school en leraar eerst erkennen dat pesten overal voorkomt, dus ook op jouw school en in jouw klas. Een pestvrije school bestaat niet. Van pesten word je ook niet hard of sterk; pesten heeft altijd negatieve gevolgen. Het is normaal als je soms niet weet wat je moet doen. Pesten is een ingewikkeld proces. Zoek steun bij collega’s en werk samen aan oplossingen.

Pesten gebeurt vaak buiten het zicht

Pesten is niet altijd zichtbaar voor de leraar; het kan gebeuren tijdens pauzes, op weg naar school of online. Ook subtiele vormen zoals roddelen of buitensluiten komen vaak voor. Leerlingen maken lang niet altijd melding van pesten. En als zij dit wel doen, doen zij dit eerder bij hun ouders dan bij de leraar.

Ook spelen de opvattingen die je als leraar hebt over pesten een belangrijke rol. Wat de ene leraar als plagen beschouwt, kan door een ander als pesten worden gezien. Daarom is het belangrijk om voldoende kennis over pesten te hebben en alert te blijven op signalen, zoals een verandering in de sfeer in de klas of gedrag van individuele leerlingen. Vraag door als je iets opvallends hoort of ziet.

Signalen die kunnen duiden op pesten:

• Een leerling heeft weinig contact met andere kinderen.
• Een leerling is vaak betrokken bij opstootjes in de klas of op het schoolplein.
• Een leerling is vaak afwezig of ziek of heeft klachten zoals buikpijn of hoofdpijn.
• Een leerling haalt plotseling slechtere resultaten.
• Een leerling wordt regelmatig als laatste gekozen bij het indelen van groepjes.
• Een leerling is vaak alleen tijdens pauzes.
• Een leerling komt eerder de klas in of blijft na de les hangen.
• Een leerling heeft regelmatig kwijtgeraakte of kapotte spullen.

Pesten aanpakken

Als je vermoedt dat er een pestprobleem is, is het belangrijk om meteen iets te doen en goed na te denken over de aanpak.

• Neem signalen van pesten of klachten van leerlingen en ouders altijd serieus.
• Vermoed je een pestprobleem? Ga dan altijd in overleg met de coördinator van het pestbeleid op jouw school. Deze collega heeft de taak om advies te geven over de aanpak van pesten en fungeert als klankbord voor collega’s met vragen over pesten.
• Ga in gesprek met de gepeste leerling en de ouders. Neem geen vervolgstappen zonder instemming van de leerling, dan verlies je het vertrouwen. Kinderen die gepest worden zijn vaak bang dat het pesten erger wordt. Overleg daarom altijd met het gepeste kind en de ouders over vervolgstappen.  Het is belangrijk dat de gepeste leerling zich gesteund voelt.  Maak een vervolgafspraak om te horen hoe het gaat. Als het nodig is, kun je ook doorverwijzen naar de vertrouwenspersoon en/of aanspreekpunt pestenMeer over het aanspreekpunt pesten.

 “Ook achter pestgedrag schuilt een behoefte waar niks mis mee is.”

Jan Ruigrok – Expert Herstelrecht

• Ga in gesprek met de pester en andere betrokken kinderen. Stel een duidelijke grens door te laten weten dat het pesten moet stoppen. Probeer tegelijkertijd op zoek te gaan naar wat de motivatie van de pester is om te pesten. Als je de behoefte weet te achterhalen kun je samen kijken hoe deze behoefte op een positieve manier vervuld zou kunnen worden. Ga ook in gesprek met de ouders/verzorgers van de pester(s). Maak afspraken en kom terug op gemaakte afspraken
• Pesters straffen werkt vaak contraproductief. Pesters die doorgaan met pesten nadat ze straf hebben gekregen worden meestal nog stoerder gevonden door hun groepsgenoten. En dat is vaak precies wat ze willen. Bovendien loop je het risico dat straffen zorgt voor een cultuur waarin iedereen minder snel zijn mond open doet. En dat is juist niet wat je wil.
• Pesten is een groepsprobleemLees hier meer over pesten als groepsprobleem en de verschillende rollen, dus pak pesten samen aan. Een aanpak alleen gericht op de pester en gepeste heeft vaak weinig succes. Geef kinderen inzicht in de verschillende rollen die er zijn bij pesten en welk effect die hebben. Ook als je niets doet keur je pestgedrag impliciet goed. In anti-pestprogramma’s is een belangrijk onderdeel om kinderen te leren geen benzine te geven aan pestgedrag en om vaker de rol van verdediger op zich te nemen. Samen ben je er verantwoordelijk voor dat iedereen zich prettig voelt in de klas.
• Informeer ouders over voorvallen of incidenten in de klas. Ook als het zich afspeelt op sociale media. Betrek de ouders bij de aanpak van pesten. Er zijn gevallen bekend waarin ouders de school verwijten te weinig te doen om het pesten te stoppen. Neem dergelijke geluiden serieus en stel samen een aanpak vast. Ouders waarderen het als je hen betrekt. Je laat bovendien zien dat je pesten serieus neemt en er alles aan doet om de veiligheid en de sfeer in de klas te herstellen.

Veel van bovenstaande tips komen ook terug in verschillende anti-pestprogramma’s. Anti-pestprogramma’s zijn alleen effectief als je alle lessen en onderdelen volgt volgens de aanwijzingen in de handleiding. Wil je weten welke anti-pestprogramma’s bewezen effectief zijn? Het Nederlands Jeugdinstituut geeft hier meer informatie over.

Voer gesprekken met het team en de schoolleiding

Praat met elkaar over sociale veiligheid. Hoe ziet dat er voor jullie uit als school? Wat vinden jullie daarin belangrijk? Wat zijn de gedragsregels op school? Schep ruimte om met elkaar in gesprek te gaan over bijvoorbeeld verschillen in opvattingen, over acceptabel of onacceptabel gedrag. Praat met elkaar over het tegengaan en aanpakken van pesten.

Is er voldoende kennis?

Heeft iedereen voldoende kennis van pesten om het goed te kunnen signaleren? Bespreek met elkaar wat mogelijke signalen van pesten zijn, hoe je deze herkent en wat vervolgens de vervolgstappen zijn? Kijk voor meer informatie bij ‘pesten signaleren’ bij ‘In de klas’.

Hoe gaan jullie met elkaar om?

Ook voor leraren geldt dat zij hun werk pas goed kunnen doen als ze zich veilig voelen, zich kwetsbaar op kunnen stellen en zich gezien en gehoord voelen. Daarnaast zijn jullie het voorbeeld voor de leerlingen. Dus hoe is de sfeer in jullie eigen team? Wat streven jullie na? Durf je een collega aan te spreken als je iets vindt van zijn of haar gedrag? Kortom, zorg dat er ook ruimte is om hierover met elkaar te praten en afspraken te maken. Er zijn diverse hulpmiddelen om het gesprek hierover samen te voeren. Een voorbeeld hier is het spel Gedragen Gedrag.

Wet Veiligheid op school

Scholen zijn verplicht beleid te voeren op het aanpakken en voorkomen van pesten: dat staat in de wet Veiligheid op school. Deze wet heeft tot doel om pesten aan te pakken en de veiligheid voor leerlingen op school te vergroten. Scholen moeten op basis van de wet:

1. Een actief veiligheidsbeleid voeren gericht op het tegengaan van pesten
Elke school heeft expliciet de taak actief beleid te voeren gericht op een sociaal veilige school voor alle leerlingen.

Het Digitaal veiligheidsplan biedt ondersteuning bij het vormgeven, actualiseren en verbeteren van het veiligheidsbeleid op jouw school. Meer weten over het digitaal veiligheidsplan?

• Lees het artikel Digitaal veiligheidsplan

2. Er zorg voor dragen dat bij een persoon ten minste de volgende taken zijn belegd:

• het coördineren van het beleid in het kader van het tegengaan van pesten;
• het fungeren als aanspreekpunt in het kader van pesten.

Voor ouders en leerlingen is het van belang dat zij bij iemand terecht kunnen op school wanneer zij te maken krijgen met pesten. De wet schrijft voor dat er op iedere school een persoon is die fungeert als vast aanspreekpunt. Ook moet iemand binnen de school het beleid tegen pesten coördineren. Het gaat hierbij nadrukkelijk om het beleggen van taken en niet het creëren van een nieuwe functie.

• Lees het artikel Aanspreekpunt pesten en coördineren anti-pestbeleid voor informatie over het beleggen van deze taken.

3. De veiligheidsbeleving van leerlingen monitoren met een instrument dat een representatief en actueel beeld geeft;
Voor het voeren van een gericht veiligheidsbeleid is het nodig dat je inzicht hebt in de feitelijke en ervaren veiligheidsbeleving en het welbevinden van leerlingen. Om hier een actueel en representatief beeld van te krijgen, schrijft de wet voor dat scholen jaarlijks de veiligheidsbeleving monitoren. Je bent als school vrij in de keuze van het monitoring instrument. Het instrument moet wel valide zijn, betrouwbaar zijn en voldoen aan de wettelijke eisen.

• Bekijk ook het artikel Monitoring.

Het anti-pestprotocol

Een onderdeel van het veiligheidsplan kan een anti-pestprotocol zijn. Vaak schrijven scholen hier alleen in wat zij doen om pestgedrag te signaleren en pestgedrag aan te pakken. Maar het is ook goed om hierin op te nemen wat je als school doet om pesten te voorkomen.

Meer weten?

• Artikel Anti-pestprotocol

Anti-pestprogramma

Binnen het primair onderwijs blijken schoolbrede interventies het meest effectief om pesten aan te pakken. Interventies die intensiever zijn en breed gedragen worden in de school zijn effectiever dan kortdurende interventies. Het kost namelijk tijd een positieve groep te creëren en dit vraagt blijvende aandacht.

Onderzoek laat zien dat sommige anti-pestinterventies negatieve gevolgen hebben, of dat interventies alleen werken als ze goed worden geïmplementeerd en uitgevoerd. Er geldt dus niet; baat het niet, dan schaadt het niet.

In 2018 is een onderzoek afgerond (bron: Dossier Pesten: Interventies; Nederlands Jeugd Instituut) naar de effectiviteit van een aantal goed onderbouwde interventies binnen scholen in Nederland.

Ouders

Een goede samenwerking tussen school en ouders is van belang voor de ontwikkeling van kinderen. Dit geldt ook bij het tegengaan van pesten. Pesten vindt vaak plaats binnen de schoolcontext. De regie in het tegengaan van pesten ligt dan ook bij de school, maar ouders zijn hierbij een onmisbare partner. Wanneer leraren, leerlingen en ouders goed met elkaar samenwerken kan er meer worden bereikt. Betrek ouders al aan de voorkant. Investeer vanaf het begin van het schooljaar in de samenwerking met ouders. Wanneer je ouders pas betrekt als er problemen spelen, zoals pesten, dan ben je te laat en kom je sneller tegenover elkaar te staan, in plaats van naast elkaar.

Tips:

• Zorg dat de school een visie heeft op samenwerken met ouders bij het voorkomen, signaleren en aanpakken van pesten.
• Investeer aan de voorkant in de relatie met ouders. Hoe eerder goed contact wordt gelegd tussen de leraar en de ouders, hoe beter. Zorg dat ouders zich welkom voelen en straal uit dat je ouders ziet als gelijkwaardige samenwerkingspartners.
• Zorg voor individuele en collectieve contactmomenten. Een voorbeeld van een collectief contactmoment is het organiseren van een ouderavond je met elkaar praat over wederzijdse verwachtingen in het voorkomen, signaleren en aanpakken van pesten. Download de inspiratielijst voor samenwerking met ouders voor meer ideeën. (link toevoegen).

Samenwerken met ouders rondom het thema pesten is onderdeel van de algemene samenwerking met ouders.

• Lees meer over Samen met ouders

(Bron: Publicatie ‘Handvatten voor een goede samenwerking Betrek ouders bij het tegengaan van pesten’ auteurs: Coby van Niejenhuis, Gijs Huitsing en René Veenstra.)

• Lees meer over ‘Samen met ouders tegen pesten’ (Didactief Online)
  Over welke werkzame factoren er vanuit onderzoek door de Hanzehogeschool Groningen zijn gevonden in deze samenwerking.

Wat betekent de wet Veiligheid op school?

De wet Veiligheid op school heeft tot doel om pesten aan te pakken en de veiligheid voor leerlingen op school te vergroten. Scholen moeten op basis van de wet:

1. Een actief veiligheidsbeleid voeren gericht op het tegengaan van pesten

2. Er zorg voor dragen dat bij een persoon ten minste de volgende taken zijn belegd:

• het coördineren van het beleid in het kader van het tegengaan van pesten;
• het fungeren als aanspreekpunt in het kader van pesten.

3. De veiligheidsbeleving van leerlingen monitoren met een instrument dat een representatief en actueel beeld geeft

Hoe je hier vorm aan geeft in de school lees je bij In de school.

Toezicht op veiligheidsbeleid en monitoring veiligheid

De Inspectie van het Onderwijs controleert of onderwijsinstellingen maatregelen nemen voor een veilige omgeving. Het gaat dan om een veilige omgeving voor zowel leerlingen en studenten als het onderwijspersoneel. De Inspectie let er vooral op of scholen de sociale veiligheid van hun leerlingen monitoren. Scholen kiezen hoe zij meten, als zij maar aan de wettelijke eisen voldoen. Ook controleert de Inspectie of er op scholen een vast aanspreekpunt voor pesten is. Leerlingen en ouders die met pesten te maken krijgen moeten altijd met hun verhaal bij iemand terecht kunnen op school. Indien nodig, moet de school het veiligheidsbeleid aanpassen. Het schoolbestuur is hiervoor verantwoordelijk.

(Bron: Rijksoverheid)