Sociale veiligheid

Leerlingen die zich niet genderconform gedragen, lhbti+ zijn of in dubio, voelen zich overwegend onveiliger op school. Ze zijn vaker het mikpunt van pestgedrag en worden vaker buitengesloten dan hetero leerlingen.

Voor het welbevinden en de veiligheid van alle leerlingen is aandacht geven aan het thema gender- en seksuele diversiteit daarom belangrijk. Dat is niet altijd eenvoudig. Enerzijds kan dat liggen aan handelingsverlegenheid bij de leraar of gebrek aan motivatie doordat het thema niet schoolbreed is ingebed. Anderzijds omdat het samenhangt met andere (persoonlijke) factoren van leerlingen zoals:

• Identiteitsontwikkeling
  Leerlingen ontdekken in deze leeftijdsfase bij zichzelf en elkaar eigenschappen. In de bovenbouw ontstaan verliefdheidsgevoelens. Er zijn leerlingen die voelen dat ze anders zijn en zich niet tot vrouw- of man-zijn verhouden, weten dat ze een andere dan een heteroseksuele oriëntatie hebben of daarover nog in dubio zijn. Zij kunnen in een kwetsbare positie verkeren omdat ze vaker worden gepest, meer agressie en geweld meemaken en zich onveiliger voelen. 
• Gender
  Er zijn leerlingen die voelen dat ze een ander gender zijn dan hun lichaam vertelt, of die zich niet thuis voelen bij de hokjes ‘meid’ of ‘jongen’. Zij kunnen kwetsbaar zijn als medeleerlingen daar niet goed mee omgaan. Er kan ook gepest worden wanneer jongens en soms ook meiden zich anders gedragen dan van hen verwacht wordt. Over het algemeen wordt gedrag dat we labelen als ‘jongensachtig’ meer geaccepteerd dan gedrag dat we labelen als ‘meisjesachtig’.
• Thuissituatie en opvoeding
  Gender- en seksuele diversiteit zijn onderwerpen die geregeld onderwerp zijn van maatschappelijk debat. De onderwerpen zijn vooral lastig bespreekbaar omdat ze gaan over verschillen in normen over seksualiteit. Leerlingen kunnen komen uit gezinnen met verschil in deze normen. Daarom is het goed dat leraren in hun alledaagse pedagogisch handelen kinderen kennis laten maken met diversiteit.

Gendi.nl

School & Veiligheid biedt scholen ondersteuning bij de uitdagingen die ze tegenkomen in het werken aan dit thema. Leraren vinden op de website Gendi.nl praktische tips, tools en lesmaterialen voor in de klas. Lees artikelen om kennis te vergroten over het onderwerp én bekijk de inspirerende voorbeelden hoe andere scholen ruimte geven aan het thema. Ook komen leerlingen aan het woord over wat zij denken dat scholen kunnen doen.

Gesprekjes over gender- en seksuele diversiteit

Kleine aandacht besteden aan het thema zijn bijvoorbeeld terloopse gesprekjes die raken aan gender- en seksuele diversiteit. Soms ontstaan ze spontaan, soms door de leraar gestuurd. Gesprekjes naar aanleiding van vragen of gedrag van leerlingen, een bericht in het nieuws, door de inhoud van de les of een voorbeeld in een les- of leesboek. Hoe ongepland ze soms ook zijn, als leraar kun je je wel degelijk op deze spontane gesprekken voorbereiden. Bekijk de tips op de website Gendi.nl:  Een veilig klassengesprek voeren (po).

Een (gast)les over gender- en seksuele diversiteit

Je kunt op verschillende manieren geplande aandacht aan gender- en seksuele diversiteit besteden. Zelf kun je aan de slag met een lesbrief bij een boek of film met een lhbti+ thema. Een kant en klare les of spel dat over het thema gaat. Op Gendi.nl vind je genoeg voorbeelden.

Denk ook aan het uitnodigen van een externe partij de klas in halen. Bijvoorbeeld voor een gastles of interactief theaterVind inspiratie op Gendi.nl.

Aan de slag tijdens thema- en feestdagen

Gedurende het schooljaar zijn er diverse themadagen of weken waarop je ruimte kunt geven aan gender- en seksuele diversiteit in de klas. Paarse Vrijdag ligt voor de hand maar ook Valentijnsdag of de Kinderboekenweek lenen zich ervoor om iets met het thema te doen. Download of bestel de gratis Aan De Slag-kalender en bekijk de tips per kalendermoment op Gendi: Lestips Aan de slag kalender.  

Zorgen

Leraren en bouwcoördinatoren mijden het onderwerp gender- en seksuele diversiteit soms door zorgen over mogelijke onrust of negatieve reacties van leerlingen en ouders. De meest geuite zorgen zijn:

• Schrik voor bezwaren en weerstand van ouders die mogelijk vinden dat de onderwerpen niet bij de leeftijd van de leerlingen of bij de taak van de school passen.
• Angst voor bezwaren van ouders door verschil in normen over seksualiteit en (religieuze) levensovertuiging.
• Dat leerlingen te vroeg met de onderwerpen in aanraking komen, omdat ze niet passen bij de leeftijd van de leerlingen of de taak van de school.
• Dat op er school te weinig expertise is om aandacht te besteden aan gender- en seksuele diversiteit.

Maak het onderwerp bespreekbaar in het team waarbij er ruimte is voor ieders individuele opvattingen en gevoelens rond het thema. Stel samen vast welke normen en waarden er gelden op school bij het bespreken van gender- en seksuele diversiteit. Hoe zorg je dat je op een lijn zit hierin? En hoe willen we met elkaar omgaan?

De rol van de schoolleiding

Het is daarbij helpend dat de schoolleiding het onderwerp goed inkadert. Door duidelijk te maken dat gender- en seksuele diversiteit een onderdeel is van de zorg voor sociale veiligheid en burgerschapsvorming. De schoolleiding kan intervisie faciliteren waarbij collega’s elkaar kunnen verrijken in pedagogisch vakmanschap.

Intentie en impact

Leraren hebben een voorbeeldfunctie. Maar de best werkende voorwaarde voor een school waarin men zich respectvol gedraagt, is als leraren aan het begin van het schooljaar met de leerlingen afspreken hoe ze met elkaar omgaan. Een onderdeel van het uitdragen van een positieve groepsnorm is bijvoorbeeld af te spreken om elkaar respectvol te bejegenen en uitdrukkelijk niet uit te schelden met het woord ‘homo’. Dit is het meest gebruikte scheldwoord op scholen. Door de norm te stellen hier niet mee te schelden en leerlingen hier ook op aan te spreken als ze dit wel doen, laat je zien als school dat je opkomt voor lhbti+ leerlingen. Op gendi.nl staan meer Begrens homo roepen op schoolBegrens homo roepen op schoolen kun je ook de poster ‘Afgesproken’ bestellen om de norm te helpen uitdragen.

Voorkomen van pesten

Het komt helaas regelmatig voor dat een leerling op school wordt gepest vanwege gedrag dat niet gender-conform is, of vanwege iemands (vermeende) gerichtheid. In het basisonderwijs wordt dit nog vaak door kinderen aan elkaar gelinkt, bijvoorbeeld: Een jongen komt altijd netjes gekleed naar school, en wordt door andere jongens gepest omdat zij hem daarom zien als homo.

Soms gaat pesten samen met geweld. Uiteraard wordt zo’n incident eerst zorgvuldig afgehandeld. Daarna is het aan te bevelen dat de school onderzoekt hoe het incident heeft kunnen ontstaan. Hoe kan het beleid van de school verbeterd worden zodat een dergelijk voorval minder snel weer gebeurt. Dit kan bijvoorbeeld aan de hand van een vragenlijst, waarmee duidelijk wordt of de bouwstenen van sociale veiligheid ook voor seksuele diversiteit zijn uitgewerkt.

Kerndoelen

Sinds december 2012 staat in de kerndoelenLees meer over kerndoel 38 en 43 op Gendi.nl dat alle scholen (po en vo) aandacht moeten geven aan seksuele diversiteit. Voor het primair onderwijs gaat het om kerndoel 38 en voor het voortgezet onderwijs om kerndoel 43.

Iedere school mag seksuele diversiteit behandelen op een manier die past bij de eigen visie en missie. De kerndoelen geven wel een kader, dat kan worden vertaald in vier aandachtspunten:

1. Het gaat om het aanleren van een respectvolle houding.
2. Respect voor diversiteit en goed burgerschap gaan hand in hand.
3. Seksuele diversiteit gaat over diversiteit & seksualiteit.
4. Het veilig schoolklimaat is een voorwaarde om te werken aan een respectvolle houding.

Monitoring

Iedere school is wettelijk verplicht de veiligheidsbeleving van de leerlingen te monitoren. De school kan zelf bepalen hoe zij dat doet. Het is belangrijk dat de leerlingen hierbij gevraagd wordt hoe veilig zij de school vinden op het gebied van seksuele oriëntatie en gender (voor zichzelf en voor anderen).