Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Calamiteiten
Kennisbank
Onderwijsinstellingen krijgen steeds vaker te maken met incidenten, calamiteiten of schokkende gebeurtenissen, waarbij studenten en/of docenten betrokken zijn. Deze gebeurtenissen ontwrichten de dagelijkse (studie)activiteiten. Denk bijvoorbeeld aan de impact van geweld of bedreiging tegen studenten of incidenten met dodelijke afloop.
Bij een calamiteit, bel School & Veiligheid ook nà een calamiteit kunnen wij ondersteuning bieden 030 – 285 66 16 | adviespunt@schoolenveiligheid.nl
Hoewel onderwijsinstellingen draaiboeken hebben voor het omgaan met calamiteiten, staan ze vaak voor dilemma’s. Onder grote druk moeten beslissingen genomen worden. Zeker in een tijd dat (sociale) media al op grote schaal informeren of speculeren.
Het is niet altijd duidelijk of er sprake is van een calamiteit of een incident. Een incident kan ook overgaan in een calamiteit. Wat is het verschil?
Bij een gebeurtenis waarbij grote groepen worden bedreigd, omkomen of gewond raken, spreken we van een ramp of calamiteit. De impact van een calamiteit in het primair onderwijs is zo groot dat het de dagelijkse gang van zaken op een school ontwricht. Er ontstaat chaos en verwarring. De veiligheid en het welbevinden van de school als geheel is aangetast.
Voorbeelden van calamiteiten zijn;
Een calamiteit vraagt om een buitengewone inspanning van directie en medewerkers. Voor ondersteuning kun je als school een beroep doen op het calamiteitenteam van School & Veiligheid.
Een incident is een nare gebeurtenis. In vergelijking met een calamiteit is er bij een incident een relatief lichte verstoring van de dagelijkse gang van zaken. Bij slachtoffers van een incident kan een gevoel van verslagenheid ontstaan. Vooral als er sprake is van een opzettelijk of verwijtbaar gedrag van anderen.
Voorbeelden van incidenten zijn;
Het calamiteitenteam van School & Veiligheid bestaat uit het Adviespunt (eerste opvang) en adviseurs. Het team bestaat uit crisis- en onderwijsexperts en heeft ruime ervaring in gespreksvoering bij crisissituaties.
Het Adviespunt van School & Veiligheid vangt de school in eerste instantie op met preventief advies en voorlichting. Afhankelijk van de ernst van de calamiteit zet het Adviespunt in overleg met de school een adviseur van het calamiteitenteam in.
Het Adviespunt is bereikbaar via 030 – 285 66 16 | adviespunt@schoolenveiligheid.nl
Als er behoefte is aan ondersteuning na een calamiteit, dan kun je als school gebruik maken van de expertise van onze crisisadviseurs Ine Spee, Jessica Baart en Lynn Louwe. De adviseurs zijn er voor een kortstondige dienstverlening. Hier zijn geen kosten aan verbonden.
Ik ben 16 jaar werkzaam geweest in het voortgezet onderwijs en werd daarna onderwijsadviseur bij KPC Groep waar ik me heb toegelegd op zaken als pedagogisch klimaat in de school en sociale veiligheid. In 2000 richtte ik het calamiteitenteam op dat scholen ondersteunt bij schokkende gebeurtenissen en is ondergebracht bij School en Veiligheid.
Vanaf 2012 werk ik als senior- crisisadviseur bij het Instituut voor Psychotrauma waar ik me bezighoudt met psychosociale nazorg na schokkende gebeurtenissen. Daarnaast werk ik als adviseur voor School en Veiligheid en ondersteun scholen bij thema’s als polarisatie/radicalisering en calamiteiten.
Werken aan een professionele en gezond klimaat in de school, werpt juist bij een calamiteit zijn vruchten af! In tijden van crisis worden namelijk de sterke en zwakke kanten van een school meteen zichtbaar. Is er een cultuur van vertrouwen, dan mag je je kwetsbaarheid laten zien.
Als onderwijsmens in hart en nieren ben ik al vanaf mijn studietijd betrokken bij scholieren. Een werkzaam leven van scheikundedocent tot docentenopleider, van sectordirecteur tot bestuurder van 3 scholen met alle verantwoordelijkheden die daarbij horen. In de afgelopen 25 jaar was het mogelijk om in de praktijk bij allerlei vormen van crisissen de verantwoordelijkheid te dragen om deze in goede banen te leiden. Samen met het team de uitdaging van het moment oppakken is niet het enige wat telt. Een crisis is ook altijd een gelegenheid die veel betrokkenheid en saamhorigheid met zich mee kan brengen voor alle medewerkers. Als senior-crisisadviseur bij School & Veiligheid deel ik de vakkennis en ervaring graag. Dit doe ik door eerst goed naar iemand te luisteren die hulp zoekt en dan samen te kijken of alle (on)mogelijkheden goed in beeld zijn en of het handelen daarop af is gestemd.
In mijn ervaring biedt een goed geleide crisis niet alleen de verdrietige kant, maar ook de verbindende kant, waarbij er samen veel opgebouwd wordt waarmee een team gesterkt de toekomst tegemoet kan.
Sinds 2015 werk ik voor Stichting School & Veiligheid als adviseur sociaal veiligheidsbeleid. Vanaf het moment dat het calamiteitenteam vanuit School & Veiligheid ondersteuning biedt, ben ik betrokken bij het team als coördinator. Sinds 2020 werk ik als adviseur bij het calamiteitenteam. Oorspronkelijk ben ik opgeleid als humanisticus. Ongewenst online seksueel gedrag, agressie en geweld, samenwerking met ouders, maar ook visievorming zijn thema’s waar ik mij in mijn dagelijkse werkzaamheden mee bezighoud.
Ik ben trots dat ons calamiteitenteam door scholen gevonden wordt op momenten waar het om gaat. Die kunnen behoorlijk spannend zijn. Ik draag graag bij aan het vertrouwen van het crisisteam van de school. Ik help een school overzicht krijgen op het moment waarop alles om aandacht vecht.
De adviseurs denken mee over dilemma’s en oplossingen. Daarbij gaan ze uit van de veerkracht van studenten en medewerkers. Ze zetten daarbij in op empowerment van docenten, mentoren en leidinggevenden.
Hun inzet is gericht op het terug laten keren van de rust op school na een calamiteit, zodat het onderwijs weer vlot kan worden getrokken.
“Als school wil je een herkenbaar geluid afgeven, doen wat bij je past. Het calamiteitenteam heeft ons ondersteund, maar niet de regie overgenomen.” Lid College van Bestuur Sophia Scholen “Je komt in een overlevingsstand. Het calamiteitenteam bracht rust en overzicht.” Rector-bestuurder Emmauscollege
“Als school wil je een herkenbaar geluid afgeven, doen wat bij je past. Het calamiteitenteam heeft ons ondersteund, maar niet de regie overgenomen.”
Lid College van Bestuur Sophia Scholen
“Je komt in een overlevingsstand. Het calamiteitenteam bracht rust en overzicht.”
Rector-bestuurder Emmauscollege
Het Calamiteitenteam van Stichting School & Veiligheid werkt samen met het NIP-CINS, het Crisis Interventie Netwerk Schoolpsychologen. De leden van dit netwerk bieden ondersteuning aan scholen, wanneer zich ingrijpende gebeurtenissen voordoen. Zij zijn psychologen en orthopedagogen werkzaam in het onderwijs en getraind in psychosociaal crisismanagement op scholen.
De meeste onderwijsorganisaties hebben hun veiligheidsbeleid goed op orde. Het toevoegen van een crisisplan is een logische vervolgstap.
Het crisisplan is bedoeld voor complexe en uitzonderlijke situaties die je niet met een bestaand draaiboek kan aanpakken. In het crisisplan staan op welke situaties (crisisscenario’s) de organisatie en haar medewerkers goed voorbereid moeten en willen zijn.
Geef in het crisisplan aan wat crisismanagement anders maakt dan reguliere incidenten, in termen van (project)structuren, verantwoordelijkheden, bezetting en bevoegdheden. Beschrijf ook welke plannen, procedures en draaiboeken al aanwezig zijn om incidenten en verstoringen op te vangen.
Het beste is om meerdere exemplaren van een draaiboek te hebben zowel in de school als daarbuiten. Zorg dat iedereen die het moet weten, ook daadwerkelijk weet op welke plekken de draaiboeken liggen.
In het draaiboek moeten duidelijke aanwijzingen staan voor hoe te handelen. En het moet een zo compleet mogelijke lijst van adres- en persoonsgegevens bevatten van de mensen die je moet waarschuwen als er een calamiteit is. Raadpleeg het draaiboek regelmatig en pas de gegevens aan als dat nodig is.
Het crisisteam bestaat in ieder geval uit een vertegenwoordiger van de directie en een vertegenwoordiger van het bestuur. Vul het crisisteam zo nodig aan met experts. Maak het crisisteam niet te groot: dan wordt het onwerkbaar.
Vanwege de afwijkende manier van werken, is het belangrijk om de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden (mandaat) van de diverse crisisteams en -leden helder te hebben. Een veelgebruikte methode is om per rol (voorzitter, notulist, communicatieadviseur, enzovoorts) op hoofdlijnen uit te schrijven wat de taken zijn. Op die manier is het ook duidelijk welke taken overgenomen moeten worden als (nog) niet iedereen er is.
Het kan nodig zijn om het crisisteam incidenteel of permanent te versterken met een externe adviseur. Het heeft de voorkeur om lokale ondersteuning te organiseren.
Bij een calamiteit is het van belang om te weten met welke andere partijen de school rekening moet houden en met welke partijen de school kan samenwerken. De partijen die kunnen helpen om de calamiteit op te lossen, verschillen per calamiteit. Denk daarbij aan politie, brandweer en andere hulpverleners. De overheid heeft zich georganiseerd in veiligheidsregio’s. Zorg dat de informatie-uitwisseling onderling goed geregeld is, bijvoorbeeld via een convenant.
De GGD kan bij een crisis op school die tot maatschappelijke onrust leidt, ondersteuning bieden in het coördineren en adviseren. Zij hebben deskundigheid op het gebied van gezondheid en veiligheid. Zij kunnen ook adviseren over psychosociale hulp (pdf) en de overdracht naar reguliere zorg.
De ondersteuning van de GGD is aanvullend op de inzet van het calamiteitenteam van School & Veiligheid: de psychosociale hulpverleners kennen en werken samen met de lokale ketenpartners en kunnen op die manier het hulpaanbod coördineren.
Helaas heeft elke school te maken met grensoverschrijdend gedrag. Om in dergelijke situaties planmatig, verstandig, eenduidig en consequent te kunnen handelen zijn duidelijke richtlijnen noodzakelijk. Om die reden heeft de politie dit incidenten handelingsprotocol (pdf) opgesteld.
Binnen de Inspectie van het Onderwijs heeft een klein team van inspecteurs, naast hun toezichthoudende taak, een bijzondere taak: zij zijn vertrouwensinspecteur (VI). Ouders, studenten, docenten, directies en besturen, maar ook vertrouwenspersonen kunnen de vertrouwensinspecteur van de Inspectie van het Onderwijs raadplegen wanneer zich in of rond de school (ernstige) problemen voordoen op het gebied van:
Dit team heeft ook de taak van vertrouwensinspecteur voor de kinderopvang en Caribisch Nederland.
Een calamiteit doet zich vaak onaangekondigd aan. Accuraat en snel handelen is daarbij belangrijk. Daarom is het handig om met het crisisteam te oefenen. Op die manier komen aandachtspunten aan het licht en weet je wat er tijdens een crisissituatie allemaal op de school afkomt. Bovendien draagt oefenen bij aan het veiligheidsbewustzijn in de organisatie en de samenwerking met externe partners in veiligheid.
Kennisbank artikelen over dit onderwerp:
Dit artikel biedt handreikingen hoe je leerlingen, ouders en personeel kunt informeren over een incident rond (mogelijk) seksueel grensoverschrijdend gedrag van een medewerker.
Als school wil je na een (poging tot) zelfdoding snel kunnen handelen. Bij een (poging tot) zelfdoding spelen vaak emoties onder de naasten, leerlingen en het personeel. Verantwoorde communicatie en goede nazorg zijn op zo’n moment belangrijk voor het verwerkingsproces.
Bij een calamiteit is het belangrijk dat de directie iedereen binnen de school snel en accuraat informeert. Zowel over de situatie als over de (vervolg)stappen die je als directie neemt. Op die manier kan de onderwijsinstelling het veiligheidsgevoel zo snel mogelijk weer herstellen.
Informeer niet alleen de personeelsleden over wat er is gebeurd, maar ook studenten en eventueel ouders. Personeelsleden kunnen ook een rol spelen bij het informeren en begeleiden van studenten.
Het is heel belangrijk dat je het personeel goed informeert en instrueert. Alleen als personeelsleden beschikken over de juiste informatie kunnen ze de studenten goed informeren en begeleiden. Ook moeten zij instructies en tips krijgen over de wijze waarop zij de boodschap moeten communiceren, over de opvang binnen en buiten de onderwijsinstelling en over de gang van zaken in de komende dagen.
Het is aan te bevelen om dagelijks alle personeelsleden te informeren over waar ze terecht kunnen met vragen; in sommige gevallen zelfs vaker op een dag. Waarom is dit belangrijk?
Om studenten te informeren, zijn er verschillende mogelijkheden:
Als emoties een rol spelen, zet dan de inhoudelijke boodschap goed en duidelijk op papier. Dat geeft docenten houvast: zo weten ze wat ze moeten zeggen. Ondersteun docenten en bereid ze voor op het gesprek met hun studenten, bijvoorbeeld door het gesprek te oefenen. Het kan zijn dat een docent zich er niet prettig bij voelt, laat het informeren dan door een collega overnemen.
Studenten kunnen van studiegenoten en/of ouders soms informatie krijgen die onjuist is of die gebaseerd is op angst of ‘horen van’. Houd hier rekening mee in je contact met studenten.
Dossiervorming is belangrijk bij het volgen van studenten. Houd bij een calamiteit de gevoerde gesprekken bij in een logboek, zo blijft duidelijk met wie je welke informatie hebt gedeeld. Bewaar e-mails en andere communicatie zo overzichtelijk mogelijk. Bij een calamiteit krijgt het bijhouden van een dossier dus ook een procesmatige kant. Volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens alleen toegestaan als het een duidelijk doel heeft en het noodzakelijk is. De onderwijsinstelling heeft een verantwoordelijkheid in:
Houd bij het verstekken van informatie vanuit het privacy-oogpunt van de betrokken medewerkers rekening met het volgende:
Wanneer de calamiteit nieuwswaarde heeft, staan journalisten en cameraploegen vaak snel op de stoep. Hoe ga je daarmee om?
Ook al heb je studenten gevraagd om de pers te mijden, het zal voor sommige lastig zijn om zich aan die afspraak te houden. Bij incidenten lopen emoties vaak hoog op. Studenten staan vaak te popelen om in beeld te komen zodra er camera’s verschijnen. Journalisten maken hier dankbaar gebruik van.
De volgende punten zijn van belang:
Handel proactief: Als je de media mijdt, loopt je het risico dat journalisten informatie via andere kanalen inwinnen. Het is tegenwoordig onmogelijk een incident ‘binnenshuis’ te houden. Door de komst van smartphones en sociale media verspreidt nieuws zich razendsnel. Let op: in bepaalde situaties is terughoudendheid in communicatie juist wél van belang. Denk bijvoorbeeld aan een geval van suïcide. Om hierin de juiste afweging te maken kun je contact opnemen met ons Adviespunt.
Perswoordvoerder: Benoem één persoon doe namens de onderwijsinstelling optreedt als woordvoerder naar de pers. Dat hoeft niet per se de directeur of bestuurder te zijn. Het moet wel iemand zijn die informatie goed kan verwoorden en die gezag uitstraalt.
De nazorg is de fase die volgt op de acute calamiteit. In de nazorg zijn de inspanningen erop gericht om terug te keren naar ‘het reguliere’ (afschaling).
Doel van de nazorg is het afronden van de ontstane situatie en voorkomen dat de nasleep van een calamiteit onvoldoende aandacht krijgt, waardoor de calamiteit opnieuw kan opspelen.
Leg vast wie binnen de crisisorganisatie bevoegd is om af te schalen. Het is raadzaam om het verloop gedurende de calamiteit achteraf te evalueren en de lessen goed te borgen. Als er hulpdiensten vanuit de veiligheidsregio bij betrokken zijn dan vindt daar vaak ook een evaluatie plaats.
Een evaluatie is om meerdere reden van belang.
De evaluatie is een leermoment. Zo kan tijdens de evaluatie blijken dat je het bestaande beleid en de visie moet aanpassen. Veranker dan de (nieuwe) afspraken en/of regels in preventief beleid. Verder kan een evaluatie recht doen aan een periode die voor het personeel soms heel heftig en/of emotioneel is geweest. Ook kan een goede evaluatie erkenning geven aan de rol die men heeft gehad. En tenslotte kan de evaluatie duidelijk maken dat er nog losse eindjes zijn, die je nog moet oppakken.
Betrek bij de evaluatie niet alleen personeelsleden, maar ook betrokken studenten.
Nazorg is een proces waarin naast evalueren ook oog is voor het herstel van betrokkenen. Iedereen gaat namelijk op een andere manier om met de gevolgen van een ingrijpende gebeurtenis. De infographic ‘Het herstelproces van een slachtoffer’ van Slachtofferhulp Nederland brengt het herstelproces van een slachtoffer in beeld: wat maakt iemand door, waar loopt iemand vaak tegenaan tijdens het herstel en wat helpt bij het herstel? Infographic – Het herstelproces van een slachtoffer
De dood van een leerling, seksueel grensoverschrijdend gedrag op school of een nationale ramp. Hoe reageer je als docent op ingrijpende gebeurtenissen? Moet en kún je je als school voorbereiden op een crisis? Hoe dan? In deze podcast van Gezonde School komt crisisadviseur Ine Spee aan het woord met praktische tips over wat scholen kunnen doen.
Podcast 5: Ingrijpende gebeurtenissen | Gezonde School Inspiratie (gezondeschool-inspiratie.nl)
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.
