Verplicht 

Mbo-opleidingen zijn vanaf 2019 wettelijk verplicht om te werken aan acceptatie van en respect voor gender- en seksuele diversiteit binnen burgerschapsonderwijs. Dit maakt deel uit van de basiswaarden in onze samenleving, zoals mensenrechten en acceptatie van van diversiteit. 

Sociale veiligheid

Lhbti+ -studenten kunnen zich alleen goed voorbereiden op beroep en samenleving wanneer zij zich veilig voelen om open te kunnen zijn over hun gender- en seksuele identiteit. Het respectvol omgaan met verschillen is essentieel voor een goede voorbereiding op werk en maatschappij. 

Hoe veilig studenten zich tijdens de opleiding voelen is onder meer afhankelijk van de samenstelling van de groep en van de docent. Op de ene mbo – en in de ene klas – is meer ruimte om open te zijn over gender- en seksuele identiteit dan op de andere.

Docenten spelen een grote rol in het bieden van een veilige omgeving. Door een positieve sociale norm te stellen ten aanzien van gender- en seksuele diversiteit (‘in deze klas accepteren we elkaar met al onze verschillen en overeenkomsten, in deze klas hebben we respect voor elkaar, we schelden niet met het woord homo’) en deze norm samen met de studenten te hanteren. Dat betekent begrenzen waar iemand deze norm overtreedt (‘dat zeggen we in deze klas niet’). Daarnaast geven docenten ruimte aan gender- en seksuele diversiteit in de les.

Aandacht voor gender- en seksuele diversiteit 

Het is belangrijk dat op de opleiding hoe dan ook over dit onderwerp gesproken wordt. Voor de ontwikkeling van de student als persoon, als burger en als (toekomstig) professional. Al kan dat soms best lastig zijn. Onder meer omdat het gaat over verschillen in normen over seksualiteit. En omdat de identiteit van een student meerdere – soms botsende – lagen kent, bijvoorbeeld sociologisch, religieus, seksueel en qua gender. 

Wees er alert op dat je geen aannames doet op basis van één aspect van iemands identiteit. Bijvoorbeeld: ‘De religieuze studenten in de klas zullen wel degenen zijn die er het meeste moeite mee hebben’. Ook andere aspecten van identiteit of omgeving kunnen vormend zijn in overtuigingen over gender-en seksuele diversiteit, bijvoorbeeld waar je woont en wie je kent. Dat geeft iedere opleiding specifieke uitdagingen ten opzichte van sociale veiligheid. 

Gendi voor inspiratie

School & Veiligheid ondersteunt scholen bij bovengenoemde uitdagingen. Op de website Gendi.nl – een initiatief van School & Veiligheid – laten we mogelijkheden zien die scholen kunnen inzetten om gender- en seksuele diversiteit ruimte te geven. Je vindt er inspiratie, tools en lesmaterialen om dit te doen, waarbij de focus altijd ligt op de veiligheid van alle studenten. Dat kleine aandacht op school soms al genoeg is om je veiliger en beter te voelen beamen ook studenten Evy en Jill in onderstaande video’s.

Mbo-studenten laten zich vaak positiever of negatiever‘Het probleem is groter dan soms lijkt. Seksuele diversiteit in het mbo: voorlichting en verkenning’. Onderzoek Peter Dankmeijer e.a. (2014) i.o.v. EduDivers, Theater AanZ en COC Nederland. uit over homoseksualiteit dan leerlingen in het voortgezet onderwijs. Meningsverschillen kunnen daardoor heftig zijn.

In de loop van de opleiding worden studenten doorgaans toleranter in hun houding ten opzichte van diversiteit, dus ook in genderdiversiteit en seksuele oriëntatie. Het leren van kritische denkvaardigheden (het reflecteren op eigen opvattingen, beslissingen en handelingen) kan een uitdaging zijn omdat studenten een voorkeur hebben voor doen in plaats van denken. Maar dat kan juist ook een hulpmiddel zijn. Studenten die samen werken aan een opdracht, leren elkaar en (terloops) elkaars levensverhalen kennen. Dit kan ervoor zorgen dat er ook ruimte komt om het over gender- en seksuele diversiteit te hebben. Zowel tussen studenten onderling, als tussen docent en studenten. Als docent regelmatig met jongeren in gesprek gaan over gender en seksuele diversiteit, draagt dat bij aan het ontwikkelen van meer tolerantie.  

Praten over gender en seksuele diversiteit met studenten 

Je kunt als docent opzien tegen het bespreken van maatschappelijk beladen thema’s zoals gender- en seksuele diversiteit omdat het kan zorgen voor een heftige discussie in de klas. Het is daarbij goed om te weten dat het hier niet alleen gaat om het gedrag van individuele studenten, maar om het groepsproces, de rol van de docent en hoe de opleiding omgaat met lhbti+-studenten en -docenten.   

“Als iemand iets zegt wat echt kwetsend is, en je reageert er op dat moment niet op, dan denken anderen in de klas misschien: nu voel ik me niet meer veilig.” – mbo-docent 

Als docent is het belangrijk dat je inzicht hebt in je eigen overtuigingen en eventueel allergieën. Wanneer je weet welke reacties je raken en waarom, dan ben je beter voorbereid waardoor je genuanceerder kunt reageren. Ook is het belangrijk dat je ruimte biedt aan verschillende standpunten binnen een thema, maar wel duidelijk aangeeft wanneer grenzen overschreden worden. Jij bent het voorbeeld, dus hoe jij met studenten individueel en de groep omgaat, zet de standaard. 

“Studenten willen wel graag ergens over praten, maar de manier waarop ze iets inbrengen kan soms nogal confronterend zijn. Het is onze taak om dat te begrenzen, zodat je de echte discussie naar boven haalt.” – mbo-docent 

Wanneer studenten met elkaar botsen, en zich op basis van identiteit afzetten tegen een andere groep, dan vraagt dat pedagogisch vakmanschap. De ene docent is daarin vaardiger dan de andere. Stichting School & Veiligheid biedt tools aan waarmee teams vaardiger worden in het begeleiden van gesprekken. De trainingE-learning Dialoog onder DrukE-learning Dialoog onder Drukverschijnt voorjaar 2025 als e-learning.

Een les over gender- en seksuele diversiteit 

Wat specifieke lessen betreft is het van belang dat de onderwerpen niet eenmalig aan bod komen bij burgerschap of loopbaanoriëntatie, maar ook – en regelmatig – bij beroepsgerichte vakken. Zo wordt duidelijk dat het onderwerp niet op zichzelf staat, maar logisch verband houdt met het beroep. Bijkomend voordeel is dat het met regelmaat en meer vanzelfsprekend terugkomt. Studenten geven zelf ook aan dat zij dit wenselijk vinden.

Als opleiding kun je er ook voor kiezen om een project aan te gaan rondom gender- en seksuele identiteit. Of maak gebruik van gastlessen, nodig eens een voorlichter uit een theatergezelschap. Op de website Gendi.nl – een initiatief van School & Veiligheid – vind je aanbieders.

• Bespreek het onderwerp eens tijdens een vergadering met elkaar. Hoe staan jullie persoonlijk en professioneel tegenover het thema? Eventueel kun je dit gesprek laten leiden door een externe, als je verwacht dat dit spanningen binnen het team oproept. 

• Als het binnen de opleiding vanzelfsprekend is dat docenten open kunnen zijn over hun seksuele oriëntatie en genderidentiteit, kan dit een voorbeeld zijn voor studenten. Het kan seksuele diversiteit normaliseren en voor de studenten dichterbij brengen. Daarmee werk je als opleiding aan seksuele integriteit. 

• Burgerschap of loopbaanoriëntatie zijn goede, vanzelfsprekende momenten om het onderwerp te bespreken. Heb oog voor collega’s die zich daar onzeker bij voelen. Heb je er zelf moeite mee? Vraag hulp aan een collega. 

• Het kan prettig zijn als het onderwerp besproken wordt vanuit interesse of betrokkenheid van de individuele docent. Maar laat het daar niet bij, want dan wordt wat studenten wel of niet leren afhankelijk van persoonlijke invulling. 

• De methode E-learning Dialoog onder DrukE-learning Dialoog onder Druk kan een mooi instrument zijn om te oefenen in gesprekken over gevoelig liggende onderwerpen. De e-learning verschijnt begin 2025.

Wat kan een mbo-instelling doen om zo’n veilige omgeving voor studenten en medewerkers te creëren? 

• Het is belangrijk om binnen de instelling beleid te hebben op hoe er op (of binnen) de opleidingen ruimte wordt gegeven aan gender- en seksuele diversiteit. Als er goede kaders staan, en deze bij iedereen bekend zijn, schept dit duidelijkheid en daarmee een eerste stap in veiligheid.  

• In veel mbo-instellingen zijn uitgangspunten voor respectvol gedrag geformuleerd. Het geeft alle bij het onderwijs betrokkenen duidelijkheid wanneer zij daaraan kunnen refereren. 

• Mentoren of studieloopbaanbegeleiders coachen individuele studenten en begeleiden de groep tijdens de studie. Dit biedt de kans om samen met studenten afspraken te maken over respectvol met elkaar omgaan. Wat is acceptabel en wat niet? 

• Een positieve sfeer op school rondom gender- en seksuele diversiteit betekent niet dat studenten hun seksuele oriëntatie niet als bijzonder of moeilijk kunnen ervaren. Het is belangrijk dat mentoren en vertrouwenspersonen dat beseffen. Ook al zijn studenten (jong-)volwassen, dan nog is het belangrijk om sensitief te zijn en daarop te reageren. Het hoort bij je rol dat je laat merken dat ze altijd bij je terecht kunnen. 

• De incidentenregistratie op de mbo-instelling kan een goede bron zijn van inzicht in de veiligheidsbeleving van Lhbti+-studenten. 

• Een veilige stage kan voor studenten betekenen dat ze zich gesteund voelen om voor het eerst – of opnieuw – openlijk voor hun geaardheid uit te komen. Lees ons informatieblad ‘Veilig op stage’ voor BPV-begeleiders. Je kunt ook gebruik maken van onze e-learning, gemaakt in samenwerking met de Anne Frank Stichting, voor ondersteuning van studenten bij ervaren discriminatie. 

Ruimte geven aan gender- en seksuele diversiteit vraagt een brede blik en inzicht in hoe je dit kunt doen. Daarom heeft School & Veiligheid de thema-website Gendi.nl met tips, inspiratie, kennis, verdieping en direct toepasbare materialen om docenten hierin te ondersteunen. 

Lees het artikel ‘Zo vergroot je de veiligheid van lhbti+ studenten’ op Gendi.