Seksualiteit en gender: kansen en risico’s op school

Jongeren volgen een opleiding in het mbo om een beroep te leren. Maar op school en bij stageplekken ontmoeten zij ook leeftijdsgenoten en leggen ze nieuwe contacten. Het onderwijs is daardoor bij uitstek een plek waar studenten leren respectvol met elkaar om te gaan en waar zij op zoek zijn naar hun eigen seksuele identiteit en voorkeur.

Studenten in het mbo zijn op een leeftijd dat identiteit(svorming), relaties en seksualiteit een rol spelen. Ben je werkzaam in het middelbaar beroepsonderwijs? Dan herken je vast situaties in de voorbeelden hieronder:

Verliefde stelletjes die zoenen in het schoolgebouw.
Uitgesproken macho- of meisjesgedrag.
Seksueel getinte opmerkingen richting medestudenten of docenten.

In de schoolsetting krijgen jongeren de kans om te leren respectvol met elkaar om te gaan – ‘wat kan wel, wat mag niet’ – en hoe seksualiteit zich verhoudt tot hun toekomstige beroepspraktijk. Ook kunnen er momenten (en incidenten) van onveiligheid ontstaan.

Positieve of negatieve opmerkingen over uiterlijk.
Te pas en te onpas schelden met ‘homo’.
Veel met elkaar in contact zijn op sociale media.
Studenten die te dicht in je buurt komen staan.

Voor een sociaal veilig klimaat heb je aandacht nodig voor zowel de mooie als de onveilige momenten die zich aandienen. Dat beperkt zich niet tot de lessen burgerschap. En dit vraagt om seksuele integriteit.

Seksuele integriteit betekent…

Het creëren van een open en veilig klimaat vraagt om werken aan seksuele integriteit: ‘BewustBewust van je gevoelens en gedachten (zoals vooroordelen en intenties) en de invloed daarvan op je gedrag.
Bewust van je (on)gelijkwaardige rol ten opzichte van de ander., RespectvolRespect voor je eigen lichaam, voor je gender- en seksuele identiteit en voor je relatie(s).
Respect voor het lichaam van de ander, voor de gender- en seksuele identiteit van de ander en voor de relatie(s) van de ander. en VerantwoordelijkVerantwoordelijk voor de eigen keuzes en gedrag.
Toenemende verantwoordelijkheid voor de ander.
Aanspreken en/of melden wanneer je ziet dat een ander over de grens gaat.
In geval van de leraar ben je daarnaast verantwoordelijk voor het beschermen van de kinderen en jongeren die aan jou worden toevertrouwd. omgaan met de eigen seksualiteit en gender en die van anderen’. Het vraagt een integere houding en handelen ten opzichte van elkaar. Dat geldt voor iedereen die betrokken is bij de school: onderwijsprofessionals, studenten en ook stagebedrijven en cliënten.

Seksuele integriteit vraagt om:

• heldere afspraken;
• pedagogisch vakmanschap van docenten (docenten die reflecteren, integer gedrag ondersteunen en goed voorbeeldgedrag tonen);
• snel en passend reageren wanneer zich (vermoedelijk) seksueel grensoverschrijdend gedrag voordoet;
• na seksueel grensoverschrijdend gedrag het herstellen van de veiligheid en zoveel mogelijk beperken van eventuele schade;
• effectieve methodes seksuele vorming voor alle studenten.

Heb je op school te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag of twijfel je daarover? Kijk dan bij het thema ‘Seksuele grensoverschrijding (mbo)’ of bel met ons Adviespunt.

Integriteit is ook: omgaan met diversiteit

Jezelf durven uiten via kleding en gedrag.

Leren omgaan met verschil in seksuele oriëntatie en intieme relatievormen.

Respect voor verschillen is niet altijd vanzelfsprekend, maar wel nodig. Het is niet altijd gemakkelijk om bepaald gedrag, bepaalde gewoontes of bepaalde relaties te accepteren en te respecteren, zodat er een inclusief klimaat ontstaat. Toch vragen we dat in de samenleving wel van elkaar en van toekomstige beroepsbeoefenaars.

De meeste mbo-scholen hebben een realiteit van verschillende culturen, achtergronden en opleidingen onder één dak. Dit geeft een gouden kans om studenten van elkaar te laten leren. Want daar waar verschillende mensen samenkomen of meningen schuren, valt veel te bespreken en te leren.

Wil je jouw team bijscholen over het veilig voeren van het gesprek over maatschappelijk gevoelige thema’s? Kijk dan bij de gratis training Training Dialoog onder DrukDialoog onder Druk.

Je vind volop informatie en inspiratie over gender- en seksuele diversiteit op onze website Gendi.nl. 

Burgerschap

Het onderwerp gender en seksualiteit is niet slechts een privézaak, maar overal aanwezig: op straat, in de sport, online, in de media en op school. Daarom is aandacht voor dit thema ook onderdeel van het dossier burgerschapVoor iedereen die een mbo diploma wil halen, gelden naast eisen t.a.v. de beroepskwalificatie ook algemene eisen, waaronder burgerschap. Dit onderdeel bereidt mbo studenten voor op volwaardige deelname aan de maatschappij en goed kunnen functioneren in hun beroep. De vaardigheden, houding en kennis die daarbij horen zijn beschreven in vier burgerschapsdimensies. . Het thema valt onder drie van de vier domeinen in het dossier: vitaal burgerschap (preventie van soa’s en zwangerschap), de sociaal-maatschappelijke dimensie en de politiek-juridische dimensie. Bij beide laatste domeinen gaat het over het omgaan met gender- en seksuele diversiteit.

Het respecteren en naleven van de seksuele rechten van mensen in de samenleving kan zo op verschillende manieren tijdens de opleiding aan bod komen.

Lees verder over dit thema op de website van het Kennispunt MBO Burgerschap

Werken aan seksuele integriteit omdat..

Moet je je collega’s nog uitleggen waarom je wil werken aan seksuele integriteit? Wij helpen je een handje:

• Omdat gender en seksualiteit onderdeel zijn van de dagelijkse omgang met elkaar. Als hiermee integer wordt omgegaan, voelt iedereen zich veiliger en durft elk meer zichzelf te zijn.
• Omdat integer omgaan met je eigen en andermans gender en seksualiteit een belangrijke vaardigheid is voor het volwassen en professionele leven.
• Omdat een open, veilig en seksueel integer schoolklimaat preventief werkt tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag van studenten en onderwijspersoneel.
• Omdat dit het welzijn van leerlingen bevordert. Wanneer er sprake is van grensoverschrijding of misbruik, zullen zij dit eerder bespreekbaar durven maken.

Kortom, werken aan seksuele integriteit is een noodzaak voor een veilige school en voor de toekomst van studenten. In de tabbladen bij dit thema vind je hoe je dit kunt doen en wat School & Veiligheid te bieden heeft om je hierbij te ondersteunen.

In dit artikel lees je hoe twee adviseurs van School & Veiligheid samenvattend uitleggen hoe integer omgaan met seksualiteit onderdeel uitmaakt van de sociale veiligheid op school, en hoe dit grensoverschrijdend gedrag voorkomt: Geen individuele zoektocht, maar onderdeel van de school.

Heb je op school te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag of twijfel je daarover? Lees dan verder in de themakamer ‘Seksuele Grensoverschrijding (mbo)’ of bel met ons Adviespunt. 

We geven een kader waar binnen seksueel gedrag meestal ‘normaal’ wordt gevonden:

• In het algemeenWe volgen hier Rik van Lunsen en Ellen Laan: ‘Seks, een leven lang leren’, Amsterdam, 2017 vinden we seksueel gedrag normaal wanneer het algemeen geaccepteerd is en plaats vindt met goedkeuring van alle betrokkenen. Daarnaast is de (psychologische) norm gangbaar dat elk gedrag normaal is dat leidt tot positieve gevoelens, tot toename van zelfwaardering en welbevinden.

Gedrag herkennen en plaatsen

Flauwe grappen met een seksueel tintje.

Het al dan niet respecteren van fysieke grenzen.

Jouw pedagogisch handelen maakt het verschil voor de veiligheid van studenten in gevoelige situaties ten aanzien van gender en seksualiteit. Om gepast te kunnen reageren is het allereerst belangrijk om (seksueel) gedrag en opmerkingen van studenten te herkennen (signaleren) en ‘plaatsen’ (interpreteren): Wanneer voelt de ander zich (niet) gerespecteerd? Wanneer worden grenzen overschreden of gerespecteerd? Wanneer is een grap leuk, flauw of ongepast?

Het kunnen onderscheiden van die grens is niet altijd gemakkelijk. Het vraagt om:

• Sensitiviteit: het aanvoelen van de situatie en het leren begrijpen van signalen van studenten.
• Kennis van manieren hoe je gedrag als ‘gezond’ of risicovol/grensoverschrijdend kunt beoordelen.
• Afstemming binnen het team: welk seksueel gedrag accepteren wij op school (en in het beroep) wel en niet? Hoe je dit kunt aanpakken, lees je bij ‘In het team’.

Let op: Een situatie van seksueel grensoverschrijdend gedrag vraagt om adequaat ingrijpen. Is dat bij jou op school aan de orde of twijfel je hierover? Kijk dan op de themapagina over Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag (mbo) of bel met ons Adviespunt.

Pedagogisch reageren

De situatie vraagt vaak dat je snel de nodige aandacht en een (pedagogische) reactie geeft. Dit vraagt van jou als docent allereerst dat je seksueel integer handelt: bewust, respectvol en verantwoordelijk van je eigen gender en seksualiteit, en die van studenten. Daarnaast vraagt het een brede set aan kennis, houding en vaardigheden die je op het juiste moment en op de juiste manier kunt inzetten.

Hoe ziet dat pedagogisch vakmanschap eruit?

• Legitimeren en normaliseren van seksualiteit als onderdeel van de identiteit en omgang;
• Ruimte geven voor en grenzen stellen aan seksueel gedrag, op basis van wat gepast is binnen de context van school en wat integer is naar elkaar;
• Creëren van openheid én respecteren van de grenzen van studenten;
• Je eigen normen, waarden, stereotypen en stigma’s kennen en blijvend onderzoeken;
• Oog hebben voor hoe studenten jouw handelen als docent ervaren;
• Het faciliteren en bijsturen van kennis, ervaringen en adviezen van studenten onderling

Door in te gaan op situaties in de klas, creëer je een omgeving waarin aandacht is voor respectvol met elkaar omgaan. Dat heeft een positieve invloed op de sociale veiligheid in de groep,  een seksueel integer klimaat en de seksuele integriteit van studenten.

Initieer het gesprek

De enige manier om studenten te laten merken dat seksualiteit een normaal gespreksonderwerp is, is door er ook met regelmaat met elkaar over te praten. Als je afwacht tot ‘het speelt’, en het dus niet zelf actief aankaart, geef je de boodschap dat het onderwerp en hierover praten taboe is. Terwijl studenten aan veel mbo’s hier tijdens hun werk of stage mee te maken zullen krijgen.

In ieder studiejaar en bij verschillende vakken zijn er kansen om onderwerpen ter sprake te brengen die te maken hebben met (integer omgaan met) seksualiteit. Dit kan bijvoorbeeld door:

• er in de klas een gesprek over aan te gaan. Bijvoorbeeld gekoppeld aan relaties, het omgaan met elkaar, diversiteit in de klas of in de samenleving. en wat dit betekent voor de toekomstige werkpraktijk van de studenten: ‘Wat als je een collega, klant of cliënt hebt, die…’;
• aandacht te besteden aan het thema bij burgerschap of bij beroeps oriënterende vakken;
• lespakketten en andere activiteiten in te zetten;
• gastsprekers of deskundigen (uit het beroep of over een bepaald thema) uit te nodigen;
• mee te doen aan de Week van de Liefdede Week van de Liefde.

Wil je je als team professionaliseren in het voeren van een gesprek over maatschappelijk gevoelige thema’s, zoals homoseksualiteit of verwachtingen van jongens of meiden? Misschien is de gratis docententraining Dialoog onder DrukDialoog onder Druk dan iets voor jullie.

Preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag

Al het bovenstaande is gericht op het creëren of verbeteren van een open en veilig (seksueel integer) klimaat en op de ontwikkeling van studenten. Dit draagt bij aan de preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Doet zich toch seksueel grensoverschrijdend gedrag voor, kijk dan op onze themapagina wat je kunt doen.

Denk bijvoorbeeld aan hoe je als collega’s met elkaar omgaat. Welke grapjes maak je of juist niet? Hoe spreek je in de klas over een collega? Hoe praat je over je eigen ervaringen, grenzen of relaties?

Het is gemakkelijker om het goede voorbeeld te geven wanneer binnen het team gesproken wordt over gender- en seksuele diversiteit, identiteit en relaties en er respect is voor (elkaars) grenzen.

Waar moet je aan denken bij openheid en respect in het team?

• Openheid over jezelf. Kun je jezelf zijn tussen je collega’s? Ook wanneer dat betekent dat je bepaalde dingen juist bewust voor jezelf houdt.
• Open over je ervaringen in de klas. Praat met elkaar over seksuele integriteit op school. Plan periodiek een gesprek in voor het uitwisselen van ervaringen over situaties met studenten rondom seksueel integer gedrag. Wat gaat goed, wat is uitdagend?
• Weerstand in het team. Het is niet raar dat dit thema weerstand oproept bij sommige mensen. Met een groepje betrokken en gemotiveerde collega’s kun je alvast aan de slag. Misschien volgen er meer, als collega’s positieve voorbeelden zien van dingen die jullie doen of activiteiten die jullie organiseren.

Regels en afspraken maken

De sociale veiligheid op school is gebaat bij het maken van afspraken, ook als het gaat om seksueel gedrag. Waar kun je dan aan denken?

• Bespreek met elkaar welk (seksueel) gedrag op school wel en niet geaccepteerd wordt, waar jullie grenzen liggen en hoe jullie in bepaalde situaties (willen) handelen.
• Maak op basis hiervan regels en afspraken die afdelings- of schoolbreed gelden. Je kunt hiervoor het multifunctionele spel Gedragen Gedrag van School & Veiligheid gebruiken. Een andere mooie tool is de KoersKaart ‘Met elkaar trekken we de grens’, die regeringscommissaris Mariëtte Hamer liet maken om hiermee op de werkvloer in gesprek te gaan over seksueel grensoverschrijdend gedrag.
• Kom gedurende het jaar met studenten terug op de gemaakte afspraken.

Is er sprake van seksueel grensoverschrijdend gedrag door een onderwijsprofessional of student? Kijk dan op deze themapagina.

Wil je meer weten over hoe seksueel integer gedrag van schoolmedewerkers eruitziet of hoe je een integere schoolcultuur herkent? Lees dan verder in het artikel ‘Werken aan seksueel integer gedrag door schoolmedewerkers’.

Hoe kom je tot een heldere visie en duidelijk beleid? Probeer gezamenlijk een antwoord te vinden op de volgende vragen en leg dit vast in het schoolveiligheidsplanDigitaal veiligheidsplan:

• Wat willen jullie studenten leren? Wat verwachten jullie van hen aan seksueel integer gedrag?
• Wat verstaan jullie onder seksueel gedrag? Wat is voor jullie wel en niet oké in de context van school? Zowel ‘offline’ als online?
• Wat betekent respect voor seksuele diversiteit voor jullie?
• Welk gedrag wordt verwacht van studenten (regels en afspraken)? En wat van personeel in de omgang met elkaar en studenten (gedragscode)?
• Welke normen en waarden willen jullie hierin meegeven in relatie tot de identiteit van de school?
• Wat hebben studenten hierin volgens jullie nodig om in de toekomst goed te functioneren in de maatschappij? In hoeverre zien jullie dat als jullie verantwoordelijkheid?
• Hoe gaan jullie dit concreet invullen?

Maar beleid inbedden vraagt om aandacht. Want het doel van een beleidsvisie is natuurlijk dat deze in de praktijk gaat leven. Je kunt aandacht geven aan een seksueel integer klimaat door dit regelmatig als onderwerp in te brengen in overleggen. Door het verzamelen van geanonimiseerde gegevens van de vertrouwenspersoon en deze met elkaar te bespreken. Door in de veiligheidsenquête van school vragen op te nemen over seksueel gedrag.

Door dit soort zaken krijg je zicht op wat bijvoorbeeld nodig is aan professionalisering binnen de school.

Tip: zorg dat er een werkgroep is die taakuren krijgt om bijvoorbeeld het curriculum door te lichten, te zorgen voor initiatieven, en het gesprek met collega’s over dit onderwerp op de agenda te zetten.

School als oefenplaats: omgaan met gevoeligheden

Werken aan seksuele integriteit kan een uitdaging zijn. Ideeën en ervaringen kunnen – zowel bij collega’s als bij studenten – sterk uiteen liggen door verschillende culturele, religieuze of individuele overtuigingen. Emoties kunnen hoog oplaaien, weerstanden kunnen groot zijn. Toch creëert dit eigenlijk de ideale oefenplaats voor seksuele integriteit: hoe kun je respectvol zijn naar jezelf én de ander, met alle verschillen die er zijn?

Wil je op een veilige manier het gesprek in de klas over gevoelige onderwerpen kunnen begeleiden? De gratis docententraining Dialoog onder DrukDialoog onder Druk kan je hierbij helpen.

Wat kun je als school doen?

• Probeer te achterhalen waar zorgen of weerstand vandaan komen. Toon interesse en sta open voor het perspectief van de ander.
• Zoek naar gezamenlijke doelen en belangen.
• Neem weerstand weg. Houd je kerntaak als school voor ogen en leg deze uit: een veilig klimaat scheppen waarin studenten zichzelf kunnen zijn zich kunnen ontwikkelen.
• Durf ook stellig en duidelijk te zijn: dit is onze visie, zo willen wij handelen, en dit moet volgens de wet.

Taken en verantwoordelijkheden

Helderheid over taken en verantwoordelijkheden werkt preventief, en is extra belangrijk wanneer zich situaties van onveiligheid voordoen. Spreek daarom af wie welke verantwoordelijkheden draagt. Wie houdt zicht op een seksueel integer schoolklimaat? wie hebben een aanzwengelende rol? Langs welke route wordt gehandeld als grenzen overschreden worden? en welke rol hebben de vertrouwenspersoonVertrouwenspersonen, studieloopbaanbegeleider of aandachtfunctionaris hierin?

Zijn vertrouwenspersonen bekend en zichtbaar binnen de school, voor zowel studenten als personeel?

Gedragscode

Zorg dat seksueel integer gedrag is opgenomen in de gedragscode en dat deze vindbaar en bekend is bij iedereen. Een gedragscode geeft duidelijk aan hoe medewerkers en studenten zich moeten gedragen. het is dus niet zozeer een beperking, maar een duidelijk verwachtingskader dat geldt voor iedereen.