Uit de Monitor Sociale Veiligheid mbo 2017-2018 blijkt dat 7,5% van de BOL-studenten aangeeft gepest of gediscrimineerd te worden. In de BBL is dit percentage lager, daar geeft 4,6% aan slachtoffer te zijn van pesten of discriminatie. Dat studenten uit de BOL vaker te maken krijgen met psychisch-fysiek geweld dan studenten uit de BBL, hangt samen met de aanwezigheid op school. Studenten in de BOL zijn buiten hun stage een groot deel van de week op school, terwijl BBL’ers er gemiddeld één dag per week zijn. BBL’ers zijn gemiddeld ouder dan BOL-studenten en oudere studenten blijken over het algemeen weinig slachtoffer te zijn.

Wat is pesten?

• De meest gebruikte definitie van pesten is die van de Zweedse psycholoog en pestdeskundige Dan Olweus. Van pesten is er sprake als ‘iemand herhaaldelijk en langdurig wordt blootgesteld aan negatieve handelingen door één of meer personen’.  De negatieve handelingen zijn structureel tegen dezelfde persoon gericht en er is sprake van machtsongelijkheid.
• Pesten gebeurt vaak in een specifieke groepscontext […] die zich kenmerkt door een onveilige en negatieve basissfeer in de groep (Mieke van Stigt). 
• Nog meer weten over pesten? Klik dan hier.

Pesten verschilt daarmee duidelijk van plagen en ruzie:

• Bij plagen is het gedrag niet structureel tegen dezelfde student gericht en is geen duidelijke machtsongelijkheid aanwezig. Studenten sluiten elkaar niet buiten en het is vaak de bedoeling om elkaar aan het lachen te maken.
• Bij ruzie hebben studenten een conflict met elkaar. Ze wisselen over en weer argumenten uit op een emotioneel (boze) manier. Beide studenten voelen zich sterk genoeg om de confrontatie aan te gaan waardoor er geen machtsongelijkheid is. Een ruzie leggen studenten meestal weer bij.

Alle uitingsvormen van pesten komen, net als op het basis- en voortgezet onderwijs, op het mbo voor: uitschelden, roddelen, fysiek geweld, spullen kapot maken of afpakken, digitaal pesten en buitensluiten of negeren oftewel ‘iemand deleten’.

Online pesten in het mbo

Door de steeds prominentere plek die sociale media en internet innemen onder jongeren, lopen de online wereld en de offline, fysieke wereld regelmatig door elkaar. Online gedrag kan dan ook een uitingsvorm zijn van hoe de verhoudingen tussen studenten in de fysieke wereld liggen. Studenten die online gepest worden zijn vaak ook in de fysieke wereld doelwit van pesterijen.

Bij online pesten gaat het onder meer om buitensluiten op sociale media, bedreigingen, afpersen, nep-accounts maken, het verspreiden van ongewenst beeldmateriaal en shame-sexting. Online pesten kan ingrijpende en langdurige gevolgen hebben. Het gaat altijd en overal door. Bestanden kunnen breder verspreid worden en zijn hiermee zichtbaar voor veel mensen. Ook kunnen bestanden moeilijk verwijderd worden. Zelfs als het pesten voorbij is, zijn de berichten hierover nog terug te vinden.

5,3 procent van de 12- tot 25-jarige internetgebruikers is in 2018 naar eigen zeggen wel eens online gepest, gestalkt of bedreigd. Dat zijn ruim 140 duizend jongeren. Meisjes hadden hier bijna twee keer zo vaak mee te maken als jongens (7,1 procent tegen 3,6 procent). Dat meldt het CBS op basis van het onderzoek Digitale Veiligheid & Criminaliteit 2018.

Pesten in het mbo voorkomen

Blijvende aandacht voor positieve groepsvorming en de sociaal-emotionele vaardigheden lijkt het meest effectief om pesten te voorkomen en een veilig sociaal klimaat te creëren. In het mbo wordt veelal gesproken over een respectvolle omgang met elkaar. Als docent is het belangrijk dat je de regie hebt over het groepsproces en dat je deze respectvolle omgang met elkaar weet te bevorderen. Dit doe je door o.a. aan de volgende zaken het hele schooljaar aandacht te besteden:

Spreek omgangsvormen en gedragsregels af

Het begin van het schooljaar is een uitgelezen moment om met de groep afspraken te maken over omgangsvormen en gedrag. Betrokkenheid van de groep is essentieel.

• Wat zijn minimale regels in jouw groep? (Dit mag je als docent zelf bepalen.)
• Wat vinden studenten belangrijk in de onderlinge omgang?
• Welk gedrag accepteren we wel en niet in deze groep?
• Hoe spreken studenten elkaar onderling aan als dat niet goed gaat? Wanneer verwachten ze dat jij actie neemt? Leg daarbij ook de relatie met sociale media. Een simpele regel is: ‘Wat in fysieke omgang niet oké is, is ook niet oké op sociale media.’ Wees je ervan bewust dat je een voorbeeldrol hebt en houd de regie over het proces. Het is raadzaam om regelmatig te bespreken hoe het gaat en aanpassingen te doen. Deel ook de positieve ervaringen. Er zijn diverse hulpmiddelen om hierover het gesprek te voeren met studenten. Voorbeeld hiervan is het spel Gedragen Gedrag (deze is te bestellen via onze bestelpagina).

Investeer in het groepsgevoel

Wanneer mensen elkaar kennen en kunnen terugvallen op gedeelde ervaringen, dan zorgt dat voor meer begrip en meer oog voor elkaars welzijn. Het is ook van invloed op de onderlinge omgang. Je bespreekt zaken nu eenmaal gemakkelijker wanneer je een persoonlijke band hebt. Op deze manier ontstaat een ‘wij-gevoel’ waardoor negatieve aspecten, als pesten, kleiner worden. Maak tijd voor activiteiten die dit ‘wij-gevoel’ versterken of maak het onderdeel van gezamenlijke opdrachten.

Investeer in het individuele contact

Het is niet alleen belangrijk dat studenten elkaar leren kennen. Het is net zo belangrijk dat jij je studenten kent en weet wat er speelt in hun leven. Wanneer je investeert in persoonlijke aandacht, wordt het gemakkelijker om bij je te komen als er iets speelt. 

Heb aandacht voor sociaal-emotionele vaardigheden

Net als in het po en vo blijft het ook in het mbo belangrijk om te investeren in het aanleren van sociaal-emotionele vaardigheden. Studenten ontwikkelen zich als mens en als beginnend beroepsbeoefenaar. Ze ontwikkelen vaardigheden die ze nodig hebben voor een prettige omgang onderling, maar ook in hun contacten met collega’s en leidinggevenden op stage en in hun toekomstige baan. Ze moeten leren samenwerken. Daarbij horen vaardigheden als empathie, omgaan met emoties, je mening geven, rekening houden met elkaar, onderhandelen, inzicht in jezelf en anderen en respect voor elkaars verschillen.

Pesten in het mbo signaleren

Signaleren van pesten is niet eenvoudig. Pesten speelt zich af binnen een groepsproces waar je als docent zelf deel van uit maakt. Daarnaast gebeurt pesten vaak stiekem en kun je gewoonweg niet alles waarnemen. Terwijl je in de meeste gevallen op je eigen waarneming bent aangewezen. Uit diverse onderzoeken (NRO; RuG) uitgevoerd in het po en vo blijkt dat leerlingen hun pestervaringen maar weinig delen met hun leraar. Er is geen reden om aan te nemen dat dit binnen het mbo anders is. Daarnaast spelen de opvattingen die je als leraar hebt ten aanzien van pesten een belangrijke rol. Deze opvattingen bepalen mede of pesten wordt gezien als opvallend gedrag dat afwijkt of als normatief gedrag waar geen speciale aandacht voor is. Voldoende kennis van pesten is dus heel belangrijk om pestsituaties te kunnen herkennen.

Signalen

Vaak merk je aan de sfeer in de groep dat er iets speelt. Het kan ook zijn dat een student aangeeft dat er iets speelt in de groep.

Daarnaast kunnen individuele signalen van een student aanleiding zijn om na te gaan of er misschien sprake is van pesten. Voorbeelden van deze signalen zijn:

• Vaak betrokken zijn bij opstootjes of ruzie.
• Vaak afwezig zijn of verzuimen in verband met ziekte.
• Vaak met een (vervelende) bijnaam aangesproken worden door andere studenten.
• Plotseling slechtere resultaten halen.
• Eerder komen dan de les begint of als laatste blijven hangen.
• Extreem reageren op kleine plagerijen.

Herkenbare gedragingen van studenten die pesten kunnen zijn:

• Overheersen of manipuleren.
• Brutaal zijn.
• Veel dominant gedrag en weinig inlevingsvermogen.

Herkennen = erkennen

Pestgedrag wordt soms afgedaan als plagerij en weggewuifd onder het mom van ‘waait wel over’. Docenten willen vaak precies weten wat er is gebeurd om te bepalen of er sprake is van plagen of pesten. Hiermee gaan we echter voorbij aan het gevoel en de beleving van de student. Erken dat ook in jouw groep wordt gepest. Het is niet vreemd als je soms niet weet wat je moet doen. Pesten is een ingewikkeld proces. Zoek steun bij collega’s en zoek samen naar oplossingen.

Pesten aanpakken

Niet ingrijpen heeft gevolgen

Wanneer pesten niet wordt aangepakt dan kan dit grote gevolgen hebben. Onderzoeken tonen aan dat slachtoffers van pesten, zelfs nog jaren later, kampen met psychische problemen, somberheid, angsten, eenzaamheid, gevoelens van onzekerheid en moeite hebben met het aangaan van sociale contacten en relaties. Op de korte termijn kan pesten invloed hebben op de studievoortgang of zelfs zorgen voor voortijdig schoolverlaten.

Pesten kan ook het gevoel van veiligheid aantasten bij alle studenten. Het zorgt voor een negatieve sfeer in de groep. Het kan ook van invloed zijn op jouw werkplezier en de rol die jij als docent inneemt.

Reageer altijd

Als docent kun je niet alles zien. Het blijft echter van belang om gevoelig te zijn voor signalen en na te vragen wanneer je iets bijzonders hoort of ziet. Wanneer je niet reageert, dan wek je de indruk dat je pestgedrag goedkeurt.

• Neem signalen van pesten of klachten van studenten (en ouders) altijd serieus.
• Vermoed je een pestprobleem? Laat betrokkenen weten dat je dit ziet en bied je hulp aan.
• Vraag de gepeste persoon welke medestudenten hij vertrouwt en stuur aan op meer contact met hen.
• Neem nooit maatregelen op eigen initiatief, maar betrek de student bij de oplossing. Bespreek wat de student zelf kan doen en welke ondersteuning jij kunt geven. Maak een vervolgafspraak om te horen hoe het gaat. Als het nodig is, kun je ook doorverwijzen naar een vertrouwenspersoon.
• Pesten is een groepsprobleem. Dat betekent dat de groep onderdeel is van de oplossing. Voorbeeld van een methode die een groepsgerichte aanpak hanteren is de ‘No Blame methode’. Hierover meer informatie bij ‘In de school’.
• Overleg met collega’s en/of de zorg-coördinator bij vragen over de beste aanpak.
• Steun van de ouders kan belangrijk zijn voor de gepeste student. Bespreek met de student of zij hierin een rol moeten hebben en wat dat betekent voor verdere acties.
• Stel de docenten die betrokken zijn bij de desbetreffende student op de hoogte van de onderlinge relaties in de klas, zodat zij hier adequaat op kunnen reageren.

Voer gesprekken met het team en de schoolleiding

Praat met elkaar over sociale veiligheid. Hoe ziet dat er voor jullie uit als school? Wat vinden jullie daarin belangrijk? Wat zijn de gedragsregels op school? Schep ruimte om met elkaar in gesprek te gaan over bijvoorbeeld verschillen in opvattingen, over acceptabel of onacceptabel gedrag. Praat met elkaar over het tegengaan en aanpakken van pesten.

Is er voldoende kennis?

Heeft iedereen voldoende kennis van pesten om het goed te kunnen signaleren? Bespreek met elkaar wat mogelijke signalen van pesten zijn, hoe je deze herkent en wat vervolgens de vervolgstappen zijn.

Hoe gaan jullie met elkaar om?

Ook voor medewerkers geldt dat zij hun werk pas goed kunnen doen als ze zich veilig voelen, zich kwetsbaar op kunnen stellen en zich gezien en gehoord voelen. Daarnaast zijn jullie het voorbeeld voor de studenten. Dus hoe is de sfeer in jullie eigen team? Wat streven jullie na? Durf je een collega aan te spreken als je iets vindt van zijn of haar gedrag? Kortom, zorg dat er ook ruimte is om hierover met elkaar te praten en afspraken te maken. Er zijn diverse hulpmiddelen om het gesprek hierover met elkaar te voeren. Een voorbeeld hiervan is het spel Gedragen Gedrag. 

Denk daarbij aan:

• Aandacht voor een positieve cultuur in de school, in docententeams en in de groepen.
• Aandacht voor sociale veiligheid: Komt dit onderwerp structureel terug in het beleid van de school en in de opleiding en begeleiding van studenten? Is er ook aandacht voor onveiligheid en situaties als pesten?
• Aandacht voor omgangsregels op alle niveaus in de school.
• Afspraken over begeleiding en doorverwijzing van studenten die gepest worden: Welke mogelijkheden zijn er intern en wanneer is externe begeleiding noodzakelijk?
• Bekendheid met de klachtregeling bij studenten.

Het anti-pest protocol

Een goed anti-pestprotocol geeft studenten, docenten en ouders duidelijkheid over wat er binnen de school wordt gedaan om pesten te voorkomen en hoe er wordt gehandeld wanneer er wordt gepest. Wil je weten hoe je een goed anti-pestprotcol opstelt: lees ons artikel ‘Het anti-pestprotocol’.

Methoden bij omgaan pesten

Er zijn verschillende methoden die toegepast kunnen worden wanneer je te maken krijgt met pesten in het mbo. Binnen het mbo is de ‘No Blame aanpak’ succesvol gebleken.

• De ‘No Blame’ methode
  In deze methode zorgt het ‘niet beschuldigen’ voor een potentiële oplossing van het probleem. Het feit dat niemand, ook de pester niet, iets verweten wordt, helpt mee aan het verminderen van het pesten. De ‘No Blame’ bestaat uit een serie achtereenvolgende gesprekken tussen de begeleider en de studenten. Meer lezen over de ‘No Blame’ methode.

Een andere aanpak van pesten is de toepassing van herstelrecht.

• Herstelrecht
  Herstelrecht is een pedagogisch model, gericht op het neerzetten en onderhouden van een positief klimaat en het herstellen van schade na conflicten. De kern is dat studenten zelf oplossingen zoeken. Meer lezen over Herstelrecht op school. 

Arbowet

De Arbowet schrijft voor dat de werkgever zich moet laten bijstaan door deskundige werknemers (art 13). Dit zijn gewone werknemers in dienst van de werkgever die specifieke taken op het gebied van veiligheid en gezondheid als (onderdeel van hun) functie toegewezen hebben gekregen. De werkgever moet taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van deze deskundigen intern goed afstemmen op de risico’s en ook formeel vastleggen en bekend maken in de organisatie. Hulp van externe deskundigen daarbij is wenselijk.

CAO

In de CAO is afgesproken dat iedere school een schoolveiligheidsplan dient te maken als onderdeel van het arbeidsomstandighedenbeleid. De werkgever stelt in overleg en met instemming van de MR het beleid vast dat gericht is op het voorkomen van agressie, geweld, pesten, discriminatie, seksuele intimidatie en homo-intimidatie binnen de instelling, bedoeld voor alle leden van de schoolgemeenschap. De werkgever ziet toe op en evalueert jaarlijks met de MR de uitvoering van het beleid. In het schoolveiligheidsplan staan concrete en heldere afspraken over preventieve maatregelen, scholing van medewerkers, de schoolregels en protocollen, de sancties bij het overtreden van regels.

Anders dan in het primair- en voortgezet onderwijs is de wet Veiligheid op school niet van toepassing op het mbo. Dit betekent echter niet dat pesten in het mbo minder speelt. Wanneer de bestaande afspraken goed worden uitgevoerd, zijn er geen nieuwe voorschriften nodig. Het mbo is al verplicht om een vertrouwenspersoon aan te stellen. Wanneer deze in het geval van pesten goed bereikbaar is voor studenten en ouders, is het aanspreekpunt voor pesten geregeld. De beleidsmatige aandacht voor pesten kan prima worden verzorgd door bestaande functionarissen zoals de coördinator sociale veiligheid en de zorgcoördinator. Hun ervaringen leveren input voor het beleid op het gebied van sociale veiligheid en pesten.