Over pesten

Leerlingen hebben een veilige schoolomgeving nodig om zich optimaal te kunnen ontwikkelen. Pesten is een veel voorkomend probleem op scholen en heeft een directe invloed op de sociale veiligheid in de klas.

Naast de ernstige gevolgen die pesten kan hebben voor gepeste leerlingen, heeft het invloed op alle leerlingen in de klas. Uit onderzoek blijkt dat ook andere leerlingen dan het slachtoffer de sfeer in de klas negatiever ervaren. Pesten tast het hele leer- en ontwikkelklimaat in een klas aan. Uit de veiligheidsmonitor 2021-2022Het rapport gaat over de veiligheidsbeleving in het funderend onderwijs (Rijksoverheid) blijkt dat 17% van de po-leerlingen gepest wordt (dat is stijging van 3% ten opzichte van 2021). Pestgedrag vraagt dan ook om blijvende aandacht, of het nu gaat om online of offline pesten.

Wat is pesten?

Pesten is een vorm van agressief gedrag waarbij één persoon of een groep een ander pijn probeert te doen. Vaak gebeurt dit voor een langere periode (stelselmatig) en het is meestal gericht op één persoon. Ook is er vaak sprake van machtsongelijkheid. Dat betekent dat de pester bijvoorbeeld fysiek sterker is of een betere sociale positie heeft in de groep. Er bestaan verschillende vormen van pesten. Fysiek pesten is de meest zichtbare vorm van pesten. Maar pesten kan ook verbaal zijn (uitschelden, roddelen), relationeel (buitensluiten), materieel (spullen kapot maken, verstoppen) of online.

Gevolgen van pesten

Als pesten niet tijdig wordt aangepakt heeft dit grote gevolgen. Verschillende onderzoeken tonen aan dat slachtoffers van pesten – zelfs nog jaren later – kampen met psychische problemen, somberheid, angsten, eenzaamheid, onzekerheidsgevoelens en moeite hebben met het aangaan van sociale contacten en relaties. Pesten staat een gezonde ontwikkeling en goede leerprestaties in de weg. Naast negatieve gevolgen voor de slachtoffers tast pesten het gevoel van veiligheid aan bij alle leerlingen. Het zorgt voor een negatieve sfeer in de klas, leerlingen gaan minder graag naar school en kunnen zich minder goed concentreren. Daarnaast beïnvloedt het natuurlijk ook het plezier en de manier waarop je als leraar voor een groep staat.

Groepsprobleem

Pesten is een groepsprobleem. Kinderen die pesten, doen dat meestal om hun eigen sociale positie in de groep te verbeteren, oftewel hun status te verhogen. Pesten gebeurt daarom ook juist als er publiek bij is, want dat geeft betekenis aan het pesten. Door te lachen of een pester op een andere manier aan te moedigen bevestigen zij de pester.

De zes rollen bij pestsituatiesBron: KiVa

Naast de pester en de gepeste zijn er ook anderen betrokken, die een bepaalde rol innemen en daarmee invloed hebben op het pestgedrag.

Slachtoffer: degene die wordt gepest.
Pester: degene die begint met pesten.
Assistent: degene die niet zelf begint met pesten, maar gaat meedoen zodra iemand anders begonnen is. De assistent helpt de pester.
Versterker: degene die niet zelf pest, maar wel lacht om de pester of het aanmoedigt. De versterker geeft de pester het gevoel dat het pesten leuk of grappig is.
Verdediger: degene die het slachtoffer helpt, bijvoorbeeld door te zeggen dat de pester moet ophouden of door het pesten bij de leraar te rapporteren.
Buitenstaander: degene die meestal wel weet dat er gepest wordt, maar zich er niet mee bemoeit. Dit kan het slachtoffer het gevoel geven dat de buitenstaander het niet zo erg vindt dat er gepest wordt. Daarnaast kan de pester het gevoel krijgen dat dit pestgedrag acceptabel is.

Deze rollen staan niet het hele schooljaar vast, maar kunnen per situatie of gedurende het schooljaar kunnen veranderen.

Online pesten

Veel pestgedrag tussen leerlingen speelt zich online af op bijvoorbeeld sociale media. Bij online pesten – oftewel cyberpesten – gaat het om onder meer buitensluiten op sociale media, nare berichten sturen, nare reacties, bedreigen, afpersen, nep-accounts maken, het verspreiden van ongewenst beeldmateriaal en shame-sexting.

Als het gaat over online pesten, zien we met name de cijfers van jongeren. Toch weten we dat online pesten ook al speelt in de bovenbouw van het basisonderwijs. In groep 7 en groep 8 is vrijwel 100% van de leerlingen actief op sociale media. Online pesten staat vaak niet op zichzelf. In de meeste gevallen is het een verlengstuk van ander pestgedrag. Ondanks dat online pesten vaak buiten schooltijd gebeurt heeft het directe invloed op de veiligheid in de klas.

“Wat er op het ‘online schoolplein’ gebeurt, nemen leerlingen de volgende dag net zo goed ‘offline’ mee de klas in. Een nare opmerking op Instagram of een gemene roddel in een groepschat kan de sfeer in de klas flink beïnvloeden. En mogelijk heb je er als leraar een emotioneel beschadigde leerling bij.”

Loïs Gampierakis – Adviseur bij Stichting School & Veiligheid