Let op: Vanwege de kerstvakantie is het Adviespunt gesloten vanaf 20 december 16.00. Maandag 6 januari 2025 zijn wij weer bereikbaar. In geval van een calamiteit zijn de adviseurs van het calamiteitenteam 24/7 bereikbaar.
Primair Onderwijs
Voortgezet Onderwijs
MBO
Creëer een sociaal veilige sfeer op school
Gender- en seksuele diversiteit
Kennisbank
In het voortgezet onderwijs komt de ontwikkeling van gender- en seksuele identiteit bij leerlingen in een stroomversnelling. Onderzoeken en ontdekken staan bij hen centraal. Evenals alle (onzekere) gevoelens die hierbij horen. Een veilig sociaal schoolklimaat helpt leerlingen bij een positieve ontwikkeling van wie ze zijn.
Als onderdeel van het werken aan een sociaal veilig klimaat en burgerschapsvorming, zijn scholen wettelijk verplicht om aandacht te besteden aan een respectvolle houding voor seksuele diversiteit (kerndoel 43). Leerlingen kunnen alleen goed leren als zij ook in de ontwikkeling van deze identiteit zichzelf kunnen zijn. Zorgen voor ruimte voor gender- en seksuele identiteit hoort daarmee bij het pedagogisch vakmanschap van iedere leraar.
Het is belangrijk, maar niet altijd makkelijk om het thema aandacht te geven. Het is van belang dat het altijd gebeurt in een sociaal veilige setting, omdat het samenhangt met hele persoonlijke factoren van leerlingen.
Gender- en seksuele diversiteit is daarnaast een onderwerp van maatschappelijk debat en zorgt regelmatig voor spanningen en polarisatie. Dit komt ook via leerlingen en ouders de school binnen. Ook leraren kunnen het ongemak bij zichzelf tegenkomen. Het thema ligt gevoelig omdat het gaat over verschillen in normen over seksualiteit.
Door het een belangrijk aandachtspunt te laten zijn op school, bijvoorbeeld bij burgerschapsvorming, kan het bijdragen aan een veiligere school en het verminderen van minderheidsstress, stereotypering en discriminatie van lhbt+-leerlingen.
School & Veiligheid ondersteunt scholen in het omgaan met bovengenoemde uitdagingen. Op de website Gendi.nl laten we alle mogelijkheden zien die scholen kunnen inzetten om gender- en seksuele diversiteit aandacht te geven op een manier die bij past bij jullie school en de leeftijdsfase van kinderen en jongeren. Je vindt er inspiratie, tools en lesmaterialen om ruimte te geven aan het onderwerp in de klas en op school. Gendi een initiatief van School & Veiligheid.
Dat kleine aandacht op school soms al genoeg is om je veiliger en beter te voelen beamen ook leerlingen Jackson en Rens in onderstaande video’s.
Met leerlingen gender- en seksuele diversiteit respectvol bespreken, vormt het hart van werken aan een sociaal veilige sfeer rondom dit onderwerp. Het kan voor een docent niet altijd gemakkelijk aanvoelen om er aandacht aan te besteden, maar het is altijd een kans in het belang van de leerlingen om hierover meer van elkaar te leren.
Het meest effectief zijn de terloopse gesprekken. Deze zijn vaak ongepland, maar soms zijn ze te verwachten bijvoorbeeld naar aanleiding van een actualiteit of een bepaald lesonderwerp. Dit soort gesprekjes doen zich voor door vragen van leerlingen of door bepaald gedrag. Hoe ongepland ze soms ook zijn, als docent kun je je wel degelijk op deze spontane gesprekken voorbereiden. Op Gendi.nl vind je korte tips om je daarbij te helpen.
Als leraar kun je ook ongepland bewust aandacht besteden aan het onderwerp. Sta eens stil bij een afbeelding van bijvoorbeeld een gezinssituatie in de methode. Stel de vraag: Is dit een representatief gezin? Welke gezinsvormen zijn er nog meer? Maak eventuele normen of stereotypen in het verhaal bespreekbaar.
Wanneer je hebt vastgesteld dat leerlingen ‘klaar’ zijn om meer hierover te leren, kun je denken aan het plannen van een les over het thema. Bekijk de Gendi-tip: Het thema opnemen in je les. Je kunt aan de slag gaan met een spel, een film, een methode of iets anders. Ook hiervoor vind je op Gendi genoeg inspiratie en lesmaterialen.
Gedurende het schooljaar zijn er genoeg kalendermomenten die aanleiding geven om in de klas gender- en seksuele diversiteit te behandelen, zoals Valentijnsdag en Paarse Vrijdag.
Ook per vak zijn er mogelijkheden te bedenken om gender- en seksuele diversiteit te verwerven in de les. Denk bijvoorbeeld aan lhbti+ boeken voor de leeslijst, onderzoeken in welke landen homoseksualiteit verboden is en waarom, wat is de achtergrond van de progressvlag en de verschillende kleuren. Op Gendi vind je lestips per vak.
Denk ook eens aan het uitnodigen van een externe partij. Zoals een gastles of voorlichter in de klas of een theatergezelschap.
Kennisbank artikelen over dit onderwerp:
Deze handleiding helpt leraren bij het begeleiden van gesprekken over maatschappelijk gevoelige onderwerpen in de klas.
In de praktijk blijken leraren en teamleiders wel eens ‘weg te kijken’ van het onderwerp seksuele diversiteit. Vaak komt dat door zorgen over mogelijke onrust of reacties van leerlingen en ouders.
De meest geuite zorgen zijn:
Wat teamleiders onder meer kunnen doen, is het onderwerp goed inkaderen. Zij kunnen duidelijk maken dat seksuele diversiteit een onderdeel is van de zorg voor sociale veiligheid en burgerschapsvorming. Teamleiders kunnen faciliteren dat het team wordt gecoacht op het omgaan met weerstanden (van leerlingen en henzelf). Ook kunnen ze de intervisie organiseren waarbij collega’s elkaar kunnen verrijken in pedagogisch vakmanschap voor seksuele integriteit en diversiteit.
Ten slotte helpt het om samen met het team vast te stellen welke normen en waarden er gelden op school bij het bespreken van gender- en seksuele diversiteit. Wat vinden leraren zelf eigenlijk? Welke vrijheid van meningsuiting tolereer je samen en ga je voor staan? Hoe ga je met elkaar om onderling, maar ook leraar-leerling?
‘De Kijkroute’ is een professionaliseringswerkvorm voor leraren in het voortgezet onderwijs om samen met enkele collega’s aan de hand van video’s met klassensituaties te werken aan pedagogisch vakmanschap op het gebied seksualiteit en gender. Een spelbord met vragen leidt langs de video’s.
Spel over gewenst en ongewenst gedrag op school. Bedoeld voor onderwijsteams of leerlingen. Naast de versie voor het vo en mbo is er ook een versie voor het po.
School is verantwoordelijk voor het zorgen voor een sociaal veilig leerklimaat. Daarbinnen zijn leraren zich bewust van de voorbeeldfunctie die ze hebben als het gaat om respect voor diversiteit. Het maken van afspraken over respectvolle omgang is ook een belangrijke voorwaarde. Waarbij het roepwoord ‘homo’ nadrukkelijk wordt opgenomen.
Het meest gebruikte scheldwoord op scholen is ‘homo’. Dit is niet altijd negatief bedoeld, maar heeft wel altijd een negatieve impact. Zelfs binnen jongensgroepen: als code om onder elkaar de mannelijkheid te bevestigen ten koste van de gelijkwaardigheid aan vrouwelijkheid.
Leerlingen hebben een schoolloopbaan de tijd om hieraan te werken. Jongens kunnen werken aan emotionele weerbaarheid tegen bepaalde (macho)normen. Alle leerlingen kunnen oefenen met meer empathie voor lhbt+-leerlingen. Lhbt+-leerlingen kunnen werken aan meer emotionele weerbaarheid. Zo leren alle leerlingen weerstand te bieden aan groepsdruk, onder meer de druk tot lhbt-discriminatie.
Het komt helaas regelmatig voor dat een lhbti+leerling op school wordt gepest vanwege zijn (vermeende) geaardheid. Ook gedrag dat niet gender-conform is, lijdt soms tot pesten of erger: tot geweld. Transgender leerlingen hebben daar in het algemeen extra hinder van. Uiteraard wordt zo’n incident eerst zorgvuldig afgehandeld. Daarna is het aan te bevelen dat de school onderzoekt hoe het incident heeft kunnen ontstaan. Hoe kan het beleid van de school verbeterd worden zodat een dergelijk voorval minder snel weer gebeurt? Dit kan bijvoorbeeld aan de hand van een vragenlijst, waarmee duidelijk wordt of de bouwstenen van sociale veiligheid ook voor seksuele diversiteit zijn uitgewerkt.
Leerlingen verenigen zich steeds vaker in een Lees meer over GSA’s op Gendi.nlLees meer over GSA’s op Gendi.nl. Dit is een groep van leerlingen die hetero, lhbti+ (of anders) of in dubio zijn en die vaak ondersteund worden door een docent. De GSA zet zich in voor een veilige sfeer op school en kan leerlingen persoonlijk tot steun zijn. Uit onderzoek blijkt dat dit het veiligheidsgevoel van leerlingen kan verbeteren. De school kan (lhbti+)-leerlingen inzetten als ‘spiegel’ waarin te zien is hoe het staat met de sociale veiligheid op school. School & Veiligheid heeft daarvoor de tool SpiegelgesprekTool Spiegelgesprek ontwikkeld.
Online tool voor het maken of verbeteren van een veiligheidsplan voor jouw school. In vijf stappen kun je aan de slag met het in beeld brengen van het beleid rond sociale veiligheid op jouw school.
Sinds december 2012 staat in de kerndoelenLees meer over kerndoel 38 en 43 op Gendi.nldat alle scholen (po en vo) aandacht moeten geven aan seksuele diversiteit. Voor het primair onderwijs gaat het om kerndoel 38 en voor het voortgezet onderwijs om kerndoel 43.
Iedere school mag seksuele diversiteit behandelen op een manier die past bij de eigen visie en missie. De kerndoelen geven wel een kader, dat kan worden vertaald in vier aandachtspunten:
Iedere school is wettelijk verplicht de veiligheidsbeleving van de leerlingen te monitoren. De school kan zelf bepalen hoe zij dat doet. Het is belangrijk dat de leerlingen hierbij gevraagd wordt hoe veilig zij de school vinden op het gebied van seksuele oriëntatie en gender (voor zichzelf en voor anderen).
Monitoring is een belangrijk element in de wet Veiligheid op school. Daarmee houdt de school zicht op de veiligheidsbeleving van leerlingen. In dit artikel vertaalt School & Veiligheid de wetgeving over monitoring naar de schoolpraktijk.
Meld je net als 13.000 anderen aan voor onze nieuwsbrief en ontvang iedere maand actuele informatie over sociale veiligheid op school.
