Online gedrag: je doen, laten en handelen in de online wereld.
Sociale media: alle online platformen waarbij gebruikers de inhoud verzorgen. Interactie en dialoog tussen de gebruikers staan hier centraal. Er is weinig of geen invloed van een redactie. Deze platformen worden daarnaast veel ingezet voor commerciële doeleinden; zonder dat de gebruiker dit soms in de gaten heeft. Zo krijg je gesponsorde berichten als je eerder interesse hebt getoond in een productgroep of krijg je op basis van de pagina’s die je volgt voorgestelde berichten met inhoud die je waarschijnlijk interessant vindt. Hier kunnen commerciële partijen achter zitten die geld aan je willen verdienen of je mening willen beïnvloeden.

Via sociale media houden we contact met anderen
We laten onszelf zien door het posten van berichten, het plaatsen van foto’s, filmpjes, likes en tags. We onderhouden vriendschappen en laten zien wat belangrijk is voor ons. Voor leerlingen zijn sociale media en hun smartphone ontzettend belangrijk en onmisbaar in het onderlinge contact. Het geeft ze rust om te weten dat ze gemakkelijk contact kunnen krijgen en ze voelen zich hier gezien en gesteund. Het is een plek waar ze zich kunnen ontspannen en plezier kunnen maken, waar ze zichzelf ontdekken en leren omgaan met anderen (bron: It’s complicated, the social lives of networked teens, Dana Boyd).

Verlengstuk van de fysieke wereld
Contacten onderhouden en uitwisselen van informatie langs digitale weg is een groot goed. Het is een belangrijk deel van de identiteit van leerlingen en het is een verlengstuk van de fysieke, offline wereld.  Het heeft helaas ook een donkere kant. Online pesten, uiten van bedreigingen, zonder toestemming delen van sexy beeldmateriaal, chantage met dit beeldmateriaal, discriminatie en het hacken van accounts zijn slechts een paar voorbeelden.

Daarom willen we jonge mensen leren omgaan met de sociale aspecten van online mogelijkheden. Ze moeten leren wat ze kunnen doen wanneer ze te maken krijgen met negatief gedrag, maar ook hoe ze zich zelf respectvol gedragen in een online omgeving. Als leraar heb je daarin een belangrijke rol.

• Het gesprek met je leerlingen is de beste start. Wacht niet op een incident. Leerlingen vinden het fijn en belangrijk dat je oprechte interesse toont en vragen stelt over wat er speelt in hun leven. Sociale media zijn hier onderdeel van. Waarom gebruiken ze sociale media? Welke positieve kanten zien ze? Hebben ze ook wel eens iets negatiefs meegemaakt en hoe was dat dan? Wees je ervan bewust dat leerlingen hechten aan privacy. Dit Belgische filmpje is wellicht een goede gespreksstarter. Hierin worden uitspraken die online worden gedaan, in de fysieke wereld geplakt.
• Maak samen met je leerlingen afspraken over gedrag. Sociale omgangsvormen gelden online net zo goed als offline.
  Een gemakkelijke richtlijn is dat de afspraken die in de klas gelden ook online van toepassing zijn. Wanneer je in de klas een ander niet uitscheldt, waarom zou dat online dan wel mogen? Een niet acceptabele opmerking in een persoonlijk gesprek is ook online niet acceptabel. Wat je ‘hier’ niet doet, doe je ‘daar’ ook niet. Laat leerlingen onderzoeken welke verschillen en overeenkomsten er zijn tussen online en offline gedrag. Een opmerking waar niet goed over is nagedacht, kan online veel meer impact hebben omdat die in een keer beschikbaar wordt gesteld aan een grote groep mensen. Hetzelfde geldt voor een foto die met een druk op de knop wordt gedeeld. Laat ze nadenken waarom je je online misschien anders gedraagt dan offline.
• Wijs leerlingen op de risico’s die je online kunt lopen en wat ze kunnen doen als het toch misgaat. Benoem ook dat ze altijd bij je terecht kunnen voor een luisterend oor en advies. Op helpwanted.nl vind je ondersteunende voorlichtingsmaterialen en advies hoe je zelf om kunt gaan met de situatie.
• Maak gebruik van de groepsdynamiek. Jij bent samen met je leerlingen één groep. Die groep kun je inzetten om te signaleren en te steunen. Vraag wat leerlingen willen dat anderen doen en wat juist niet. Wanneer voelen ze zich gesteund of in de steek gelaten? Hoe kunnen ze elkaar steunen wanneer het lastig wordt? Wanneer je zo de kracht van de groep inzet, gaat het gesprek over sociale omgang en betrokkenheid bij elkaar.
• Leer van je leerlingen. Het gesprek over online gedrag en sociale media is niet altijd makkelijk. Het kan zijn dat je het gevoel hebt minder te weten over sociale media dan je leerlingen. Misschien sta je wat betreft kennis over applicaties en gebruik op achterstand. Gelukkig zit de kennis en vaardigheid in je eigen klas. Natuurlijk moet je op de hoogte zijn van ontwikkelingen, maar het is niet nodig dat je in detail alles afweet van een nieuwe app. Je hoeft geen specialist te zijn. Juist wanneer je niet-wetend vragen stelt, krijg je informatie die je voorheen niet had en kan je de situatie gebruiken om een gesprek op gang te brengen.
• Zet je levenservaring en professionele en morele autoriteit in. Als leraar heb je een voorsprong op grond van je leeftijd, opleiding en ervaring. Je beschikt over autoriteit, zowel vanuit je professie als op moreel gebied. In het gesprek is dat wat je onderscheidt én waar leerlingen behoefte aan hebben. Door de juiste vragen te stellen, zet je ze aan het denken. Soms bepaal jij een grens waar ze niet overheen mogen. Daarmee heb je een vanzelfsprekende rol op het gebied van het ontwikkelen van gezamenlijke waarden en het omgaan met dilemma’s en grenzen. Het is goed om te beseffen dat je niet kunt weten wanneer die grens online wordt overschreden, laat staan dat je daar in het moment op kunt sturen. Door in de klas aan te geven wat acceptabel is en wat niet en ook telkens de link te leggen met de online wereld, zorg je ervoor dat die twee omgevingen logisch met elkaar zijn verbonden.
• Wees je bewust van je (voorbeeld)rol. Online contact tussen jou en een leerling moet functioneel en schoolgerelateerd zijn. Waak ervoor dat onschuldig en vriendschappelijk contact met leerlingen eindigt in grensoverschrijdend gedrag. Een vraag die je jezelf kunt stellen is of je de informatie die je deelt met een leerling ook kunt laten zien aan een collega.  Wat jij zelf doet en hoe je je gedraagt op sociale media zegt meer dan alle regels, richtlijnen en protocollen.  Wanneer je toch een fout maakt, meld je dit bij je leidinggevende en neem je richting de leerling (of ouders) actie om dit recht te zetten.

Grijp in als het mis gaat

Als de sociale veiligheid in het geding komt moet je ingrijpen, bijvoorbeeld wanneer sprake is van bedreigingen, (cyber)pesten, ongeoorloofd verspreiden van materiaal, accounts die gehackt worden en cyberstalking.

Meer lezen

• Lees hoe het Adviespunt van School & Veiligheid adviseert over het aanpakken van online pesten of ander online grensoverschrijdend gedrag.
• Kijk voor meer informatie ook op helpwanted.nl, meldknop.nl, Kennisnet, Bureau Jeugd en Media, Mediawijzer.

Sociale mediagebruik door schoolpersoneel

Kijk ook naar je eigen sociale media-gedrag als onderwijsprofessional. Hoe gedraag je je online richting leerlingen en hoe gedraag je je online in algemene zin. Hoe vervul jij je voorbeeldrol in op sociale media? Maak je verschil tussen school en privé?

Benut interne expertise

Wellicht heb je binnen je team iemand die je kunt benaderen als vraagbaak. Net zoals je als leraar niet alles hoeft te weten, hoeven ook niet alle teamleden dezelfde expertise te hebben.

Afstemmen over lastige situaties

Bespreek een lastige situatie op sociale media in het team. Stem af wie betrokken moeten worden, welke acties nodig zijn en wie de leiding neemt om zaken te regelen.

Wanneer je grote zorgen hebt over een leerling en het probleem buiten jouw competenties en taken ligt, weet dan bij wie je binnen de school terecht kunt en wie het eventueel van jou kan overnemen.

Afstemmen bij een schooloverstijgend incident

Het kan voorkomen dat bij een incident meerdere scholen of andere partijen betrokken zijn. Spreek dan af hoe je contact legt en wie dat doet. Afhankelijk van de ernst van de situatie kan betrokkenheid van de politie of andere partners noodzakelijk zijn.

De leraar op sociale media

De manier waarop een leraar zich online profileert kan klachten veroorzaken. Het gezag van een leraar verdwijnt op het moment dat deze ‘te kijk staat’ op internet of uitspraken doet via sociale media die slecht vallen. Compromitterende beelden of extreme uitspraken maken personeelsleden zelf kwetsbaar maar beschadigen ook het imago van de school.

Grensoverschrijdend online contact met leerlingen en ouders

Contact met leerlingen via sociale media gaan snel en gemakkelijk. Als leraar moet je je bewust zijn dat je op sociale media, in een gezamenlijke groep, nog steeds de leraar bent. Dat vraagt ook daar een professionele houding en communicatie over schoolgerelateerde zaken. Een vraag die je je kunt stellen is: “kan ik dit aan mijn collega’s laten zien?”

Bespreek in het team hoe jullie omgaan met sociale media en deelname aan groepen met leerlingen. Op veel scholen is het gebruikelijk dat een docent een klasse-app aanmaakt. Andere scholen hebben een eigen communicatieplatform dat gebruikt moet worden. Je kunt afspreken dat je na een bepaald tijdstip niet meer berichten verstuurt en beantwoordt. Ook kun je afspraken maken over communicatie met ouders. Gebruik je daarvoor de je mailadres van school of communiceer je bijvoorbeeld via Whatsapp? Gebruik je alleen een zakelijk middel of is het oké om een persoonlijk communicatiemiddel in te zetten?

Ongevraagd delen van informatie over leraren

Daarnaast is het wenselijk om afspraken te maken over de omgekeerde situatie: wanneer leerlingen negatieve berichten plaatsen over of ongevraagd beelden delen van onderwijspersoneel en hen tot mikpunt van spot maken. Ook komt het voor dat accounts van leraren worden gehackt en uit hun naam berichten of foto’s worden geplaatst door leerlingen.

Meer lezen

• Modelprotocol sociale media van Verus.

Hoe betrek je ouders?

Organiseer eventueel een ouderavond en geef inzage in het protocol sociale media. Zo weten ze wat de afspraken en de sancties zijn voor alle betrokken partijen. Wissel uit waar je als school en ouders tegenaan loopt en hoe je elkaar over en weer kunt helpen.

Wanneer je te maken krijgt met ongewenst en strafbaar online gedrag, spreek dan af hoe de politie moet worden betrokken en wie daarvoor de verantwoordelijkheid heeft.

Meer informatie

• Lees hoe het Adviespunt van School & Veiligheid adviseert over het betrekken van ouders bij online pesten of ander grensoverschrijdend gedrag.
• Tips en links voor professionals – hulpmiddelen bij de mediaopvoeding van Bureau Jeugd en Media (pdf, maart 2020)

Meer lezen

• Sociale media en schoolveiligheid – politie 
• Wet Bestrijding seksueel geweld en seksuele intiminatie in het onderwijs